Halk tasavvuf edebiyatı, Tekke edebiyatında İlahi nedir? İlahi özellikleri, örnekleri, hakkında bilgi.
İLÂHİ — NEFES :
İlâhi XIII. Yüz yıldan sonra batı Türkçesinde yazılan dini temlere bağlı nazım türüdür. Daha çok Yunus Emre’nin şiirlerine verilen bir isimdir. Bektâşiler sonradan kendi felsefi düşünüşlerini anlatan şiirlerini din motiflerinden ayırabilmek için, meydana getirdikleri manzumelere, nefes adını vermişlerdir. Yunus Emre de Bektaşi tarikatine bağlı bir mutasavvıf şairdir. Böyle olduğu halde onun şiirlerine, özellikle ilâhi denmiştir.
Nefes, ilâhinin Bektaşi şairlerinin dilinde almış olduğu bir isimdir. Gerek Bektaşi’ler gerekse Melâmi’ler aşırı vahdet-i vücut telkinlerini Nefes denilen nazım türüyle yaparlar.
Bu çeşit manzumenin genel karakteri, kalenderane, rindane ve alaylı bir yüz gösterir. Nefesler daha çok Bektaşi-kızılbaş şairlerin meydana getirdikleri bir Tekke Edebiyatı nazım türüdür. Aşağıdaki manzumelerin ilki ilâhiye, ikincisi de nefese örnektir :
İLÂHİ
Şol cennetin ırmakları
Akar Allah deyü deyü
Çıkmış islâm bülbülleri
Öter Allah deyü deyü
Salınır Tûbâ dalları
Kur’an okur hem dilleri
Cennet bağının gülleri
Kokar Allah deyü deyü
Altundandır direkleri
Gümüştendir yaprakları
Uzandıkça budakları
Biter Allah deyü deyü
Aydan andır yüzleri
Misk ü amberdir sözleri
Cennette hûrî kızları
Gezer Allah deyü deyü
Miskin Yunus var yârına
Koma bugünü yarına
Yarın Hakkın divanına
Varam Allah deyü deyü
Yunus Emre
NEFES
Mürşide ermeyen Hakkı bilmez
Seni irşad eder bir can bulunur
Çöllerde kalmıştır yolun bulamaz
Bu yolu pek gözle kervan bulunur.
Eğer girer isen Hakkın yoluna
Aşık isen bakma sağ ü soluna
Devlet kuşu şayet konar koluna
Kulluğa bel bağla sultan bulunur
Düş gam vadisine sür yere yüzün
Altın gibi kalol pâk eyle özün
Düş gam vadisine sür yere yüzün
Sular gibi çağla umman bulunur.
