Tekstil nedir ve ne işe yarar? Tekstil nasıl ortaya çıkmıştır, gelişimi, tarihçesi, kumaş dokuma nedir, kumaş özellikleri, tekstil hakkında bilgi.
Tekstil
Tekstile tüm çevrenizde rastlayabilirsiniz. Gün içinde ve hatta gece yatarken giydiğiniz tüm giysiler tekstil kumaşlarından yapılır. Havlular, halılar, perdeler ve döşeme kumaşları tekstil ürünleridir. Otomobillerin koltuklarında ve lastiklerin içinde tekstil malzemeleri kullanılır. Ayrıca kemer, paraşüt, tente, yelken ve bandaj gibi pek çok yararlı malzeme de tekstil ürünüdür.
Tekstil malzemesi kumaş ya da dokuma ile elde edilir. Bunlar bitkilerden veya hayvanlardan elde edilen pamuk, ipek, keten veya yün gibi doğal iplerden ya da naylon, polyester, akrilik gibi fabrikalarda elde edilen sentetik iplerden yapılabilir. Tekstil ürünlerinin çoğu, doğal ve sentetik iplerin karışımından elde edilir.
Kumaş dokuma
Kumaş yapmanın ilk adımı, pamuk veya yün gibi lifleri iplik hâline getirmek için makara ya da çıkrıkta eğirmektir. Pamuk ya da yün ipliği, lifler makine ya da elle döndürülerek yapılır. Sentetik iplerin çoğu petrolden çıkarılan kimyasallardan elde edilir. Kimyasallar iplik memeciği adı verilen küçük deliklerden geçmeye zorlanarak iplik hâline gelir, iplikler sonra makaraya sarılır.
Makaradaki iplikler kumaş yapılmadan önce boyanabilir. Bu işlem, genellikle dokuma tezgâhında zikzak çizilerek serilen iplerin dokunması ya da ipliğe ilmekler atılarak örülmesi yoluyla olur. Değişik renkli ipliklerin dokunması ya da örülmesiyle şekiller oluşturulabilir. Keçe yapımı da başka bir kumaş yapım türüdür, bu türde iplikler birbirlerine dolanır.
Yapımı biten kumaş birkaç uygulamadan daha geçirilmelidir (yıkama, artıklann ya da kirlerin temizlenmesi, beyazlaması için ağartma, suya ya da ateşe karşı dayanıklı hâle getirme gibi). Çoğu kumaşın üzerine dokunmuş desenler vardır. Bu, üzerilerine deseni oluşturacak şekilde iplikler dolanmış büyük makaralar kullanılarak yapılır.
Kumaş özellikleri
Bitmiş bir kumaşın özelliği genellikle yapıldığı ipin türüne göre değişir. Doğal iplerden yapılmış kumaşlar, genellikle daha yumuşak olur, daha fazla su emebilir, ısıya karşı sentetik ipliklere göre daha dayanıklı olur. Sentetik ipler daha serttir, zor aşınır ve doğal iplere göre daha zor buruşur. Modern kumaşlar doğal ve sentetik iplerin karışımından elde edilir. Böylece her iki ipin de en iyi yönleri kumaşın özelliği hâline gelir. Pamuk polyester gömlekler yumuşak ve rahattır, aynca zor aşınır ve kolay ütülenir.
Tarihçesi
Örme, ilk zanaat dallarından biridir. MÖ 3000’den kalma pamuk tohumlan ve kumaş artıktan bulunmuştur. Pamuk; Meksika, Kuzey Hindistan ve Çin gibi birbirinden çok uzak yerlerde yetiştirilirken ipek Çin’de 4000 yıl önce dokunuyordu. Orta Çağda Avrupa’da neredeyse tüm kumaşlar yünden elde ediliyordu; ancak zenginler sadece ipek giyiyorlardı. Pamuk kumaşının Avrupa’ya tanıtılmasını sağlayanlar Araplar olmuştur ve ilk zamantarda pamuklu kumaşlar pek de rağbet görmemiştir. Hint pamuklu kumaştan 17. yy.da Avrupa’da popüler hâle geldi ve 18. yy.da ABD’de yetiştirilen pamuk kullanılarak daha ucuz pamuklu kumaşlar İngiltere’de yapılmaya başlandı.
Sanayi Devrimi sırasında İngiltere’de kumaş yapımı için önem taşıyan iki makine geliştirildi. Bunlardan biri ipliği dolayan iplik eğirme makinesi, diğeri de yünü dokuyan dokuma tezgâhıydı. Bu makineler elle yapılanlara göre çok daha hızlı eğirme ve dokuma yapabiliyorlardı. Amerika pamuğu İngiltere’ye gönderiliyor ve yeni icatlarla burada kumaşa çevriliyordu.
İlk sentetik iplik rayon, 19. yy.ın sonunda elde edildi. Bitkinin odunsu özünden elde edilen selülöz adı verilen bir malzemeden yapılıyordu. Naylon 1930’larda ortaya çıktı ve 1940’larda neredeyse tüm sentetik iplikler piyasadaydı.
