Teşbih yani benzetme sanatı nedir? Teşbih sanatı açıklaması ve teşbih sanatı örneklerinin yer aldığı yazımız.
BENZETME (Teşbih)
Bir sözün anlatımını güçlendirmek için çoğunluğu mecaza dayalı benzetmeler yaparız. Kurulan bu ilgiye benzetme denir. Benzetmeyi mecazla karıştırmamak gerekir. Çünkü benzetmede sözcük, gerçek anlamından başka bir anlam ve kavramda kullanılmaz. Kısaca aralarında bir yönü ile ilgi ve yakınlık bulunan iki nesnenin açıklama, güçlendirme ve süsleme amacıyla karşılaştırılmasıdır. Ancak nitelik bakımından zayıf güçlü olana benzetil-melidir.
“Yaşlı adam bir çocuk gibi, hıçkıra hıçkıra ağlıyordu.” Bu cümlede bir benzetme vardır. Adamın ağlaması çocuğun ağlamasına benzetilmiştir. Ağlama yönü güçlü olan çocuktur. Yaşlılar genelde ağlamaz. Böylece benzetme yönü zayıf olan “yaşlı adam” ağlama yönü ile güçlü olan çocuğa benzetilmiştir. Ayrıca dikkat edilirse bu örnekte bütün sözcükler gerçek anlamlarında kullanılmıştır. Henüz sözcüklerde mecaz anlam doğmamıştır.
Tam bir benzetmede dört temel öğe bulunur.
a. Temel Öğeler
1) Benzeyen: Örnekteki yaşlı adam, zayıf öİe
2) Kendisine benzetilen: Örnekteki çocuk, güçlü öğe
b. Yardımcı öğeler
1) Benzetme edatı: gibi, kadar…
2) Benzetme yönü: örnekteki ağlıyordu
NOT: Bir benzetmede her zaman bu dört temel öğe bulunmayabilir.
“Zavallı çocuk, deli gibiydi.” Örneğinde çocuğun hangi yönden deliye benzediği söylenmemiştir. Yani benzetme yönü yoktur.
Güzel Benzetme (Teşbih-i Beliğ)
En güzel biçimde söylenmiş benzetme çeşididir. Bir şeyin niçin benzetildiği yorumu okuyucuya bırakılır. Bu tür benzetmede benzetmenin ilk iki temel öğesi kullanılır. Yani güzel benzetmede “benzetme yönü” ve “benzetme edatı” düşer. Bu durum, benzetmeyi daha çekici kılar.
“Selviler içinde bir alev Emirsultan.” – Ömer Bedrettin Uşaklı
Bu mısradan şunu anlıyoruz: Selviler içinde yükselen Emirsultan Camii, güneşin son ışıklarıyle bir alev gibi parlamaktadır.
“Ülkem cennettir.”
Örneğinde de benzetme edatı ve yönü söylenmediği için güzel benzetme vardır.
“Nedendir de kömür gözlüm nedendir?”
dizesinde de benzeyen “göz” benzetilen “kömür” söylenmiş güzel benzetme yapılmıştır.
“Bana kefendir yatak, sana tabuttur havuz.” – N.Fazıl KISAKÜREK
Bu dizede de “yatak” kefene, “havuz” da tabuta benzetilmiştir. Güzel benzetmenin en güzel örneği olmuştur.
Zeytin gözlüm,
Keman kaşlım,
Selvi boylum
örneklerinde de güzel benzetme (Teşbih-i beliğ) sanatı yapılmıştır.
