Teşhis Sanatı Özellikleri ve Örnekleri

Edebi sanatlardan teşhis-i intak (kişileştirme-konuşturma) sanatının özellikleri, çeşitleri nelerdir? Teşhis sanatı örnekleri.

TEŞHİS-İNTAK (KİŞİLEŞTİRME-KONUŞTURMA)

İnsan olmayan varlıklara insani özellikler kazandırmaya kişileştirme, bunları konuşturma işine de intak (konuşturma) sanatı diyoruz.

Teşhis ve intak sanatı genellikle birlikte bulunur. İntak sanatının olduğu her yerde teşhis sanatı vardır, ama teşhis sanatının olduğu her yerde intak sanatı yoktur.

Teşhis ve intak sanatı ile kapalı istiare sanatı arasında çok yakın benzerlikler vardır. Hatta bu sanatlara kapalı istiare sanatı da denebilir, fakat şu özelliklere de dikkat etmek gerekir:

a) Teşhiste varlık, sadece insana benzetilir ona insan özellikleri verilir. Kapalı istiarede ise insan dışındaki çeşitli varlık ve kavramlara da benzetilme söz konusudur.

b) Teşhis ve intak sanatında benzetme ve konuşturma genellikle beraber bulunur.

Kapalı istiarede ise konuşturma söz konusu değildir.

ÖRNEKLER:

a. Çatma kurban olayım çehreni ey nazlı hilâl

Kahraman ırkıma bir gül – ne bu şiddet bu celâl

Mehmet Akif ERSOY

Bu beyitte yer alan hilâl, çehresini çatan ir insana benzetildiği için teşhis sanatına örnek gösterilebilir.

b.Gökyüzü, kızdı, sonra da sabaha kadar ağladı.

İnsanlar ise bütün bu olanlardan hiçbir ders almadı.

Kızmak ve ağlamak insana has özelliklerdir. Gökyüzüne aktarıldığı için teşhis sanatı vardır.

c. Bahar geliyor diye, kuşlar seviniyor, doğa yeşil elbisesini yavaş yavaş giyiyor, ağaçlar da kollarına takılar takmak için hazırlıklar yapıyordu.

Kuşların sevinmesi,

Doğanın yeşil elbisesini giymesi,

Ağaçların kollarına takılar takmak için hazırlıklar yapması,

Teşhise birer örnektir.

ç. Dün yolda bir ağaç dikildi karşıma Kendine yazık ediyorsun adamım dedi. Değişen şu dünyaya şöyle bir bak da. Yaşamak için bu kadar karamsar olma, dedi.

Verilen dizelerde ağaç konuşturuluyor.

d. Başaklar olgun bu adam gibi Boynunu büküp büküp ağlıyordu.

Başakların boynunu büküp ağlaması yönüyle insana benzetilmiştir.

Dolayısıyla teşhis sanatı yapılmış.

e. Mevsim yaprak dökümü, ağaçlar üşüyor. Düşünceli dağlara karaltılar düşüyor.

“Üşümek” ve “düşünceli” olmak insana ait özelliklerdir.

f. Dağlarda omuzlarına birer atkı atmışlardı Birbiriyle doyasıya sohbet etmişlerdi.

g. Başımda deli gibi bir sevda dolaşıyordu.