Tezat nedir? Edebi sanatlardan Tezat sanatının özellikleri, çeşitleri nelerdir? Tezat sanatı örnekleri.
TEZAT
Ortak yanları bulunan iki zıt kavramdan birini gerçek anlamıyla diğerini ise mecaz anlamıyla kullanmak üzere aynı konu etrafında toplama sanatına tezat denir.
ÖZELLİKLERİ:
1. Aynı konuya zıt iki yönde bakılır.
2. Bu bakış açısının biri gerçek, diğeri ise mecâzi anlamdadır.
3. Bu farklı ve zıt bakış açısı aynı konuya bağlanır.
Duygu ve heyecana bağlı olmayan zıt sözcükler tezat sanatı oluşturmaz.
ak-kara, gece-gündüz, uzun-kısa vb. sözcük kullanımı değil, birinin gerçek diğerinin mecaz anlamıyla bir heyecana bağlı olarak yapılması gerekir.
ÖRNEKLER:
a. Ne efsunkar imişsin ah ey didar-ı hürriyet
Esir-i aşıkm olduk gerçi kurtulduk esaretten.
Ey hürriyet gerçi esaretten kurtulduk ama bu sefer de senin aşkının esiri olduk.
Burada hürriyet ile esirlik zıt kavram olarak verilmişse de hürriyet gerçek anlamıyla esirlik ise mecaz anlamıyla kullanılmıştır.
b. Ağlanacak halimize gülüyorduk.
Üzüleceğimiz yere seviniyorduk.
Bu beyitte ise gerçek anlamıyla kullanılan sözcükler gülmek ve sevinmektir. Bunun yanında ise zıt olup mecaz anlamıyla kullanılan ifadeler ise ağlamak ve üzülmek olarak verilmiştir.
c. Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz.
Bu dizede de gülmek gerçek anlamıyla kullanılmış olup, ağlamak fiili mecazi anlamda kullanılmıştır.
ç. Şu baki dünyada hepimiz birer faniyiz.
Burada da görüldüğü gibi baki: ölümsüzlük gerçek anlamıyla kullanılmış gibi görünmesine rağmen aslında mecazlı bir söyleyiş vardır. Çünkü dünya baki değildir. Onun da bir sonu vardır.
