Bitkiler aleminin iki büyük grubundan birisi olan tohumlu yani çiçekli bitkiler ve genel özellikleri ve üreme şekilleri hakkında bilgi.
Arka resim kaynak: pixabay.com
Tohumlu (Çiçekli) Bitkiler
Tohumlu bitkilerde; kloroplast, stoma, iletim sistemi, gerçek kök, gövde, yaprak ve çiçek gelişmiş olarak bulunur. Tohumlu bitkilerde, filizlerden yaprak ve çiçek meydana gelir.
Tohumlu bitkiler 235.000’i aşkın türü kapsayan son derece çeşitli ve geniş dağılımlı bir bitki grubudur. Üremede sporlar yerine tohumlar kullanırlar.
Eşeyli üremelerini tohum oluşturarak sağlayan bitkilerdir. Tohum yapısına göre açık tohumlu ve kapalı tohumlu olarak iki grupta incelenirler.
1. Açık Tohumlu Bitkiler
Çoğunlukla zengin dallanma gösteren ağaçlar ve çok azı çalılar şeklindedir. Bunlarda tozlaşma ve döllenme olduktan sonra gelişen tohum taslakları, tohum yapraklan üzerinde, açık olarak bulunduklarından açık tohumlular adını alır.
Açık tohumlular odunsu bitkilerdir. Yaprakları, pul veya iğne şeklinde olup, yavaş yavaş döktüklerinden çoğu her mevsim yeşildir.
Polenlerin dişi çiçek üzerine taşınması genellikle rüzgarla olur; böceklerle taşınma ender olarak görülür. Bunlarda çiçekleri örten yapraklar gelişmemiştir.
Çiçekleri kozalak halinde bulunur. Kozalak pulları açılınca tohumlar düşer. Tohumların çimlenmesiyle yeni bitkiler oluşur. Açık tohumluların 63 cins ve 722 türü bilinmektedir.
Açık tohumlu bitkilerde yaprakların iğne veya küçük pul şeklinde olması, yüzeyinin mum veya reçine ile örtülü olması, gözeneklerin yaprak yüzeyinin iç kısmına yerleşmesi, bu bitkilerin kurak ortamlara uyumunu sağlar.
2. Kapalı Tohumlu Bitkiler
Kaynak: pixabay.com
Bitkiler aleminin en gelişmiş grubunu oluştururlar; 12.500 kadar cins ve 265.000 kadar tür içerir. Kapalı tohumlu bitkilerin açık tohumlu bitkilerden bazı farkları şunlardır:
- *** Tohum taslakları, meyve yaprağından meydana gelen bir dişi organ içinde bulunur. Tohum taslakları döllenerek tohum haline gelir. Yumurtalıktan da meyve oluşur.
- *** Kapalı tohumlu bitkiler, sadece odunsu bitkiler olmayıp, otsu bitkileri de kapsar.
- *** Çiçeklerin çeşitli renklerde, kokulu olması ve salgıladıkları bal özü gibi maddeler, böcekleri çekerek tozlaşma sağlanır.
Yaprak damarlarının kalınlığı birbirine yakın, paralel ve düz çizgi hâlinde bulunuyorsa bunlara paralel damarlı yaprak denir. Yaprağın ortasındaki ana damardan daha ince ve yaprağın her yönüne yan damarlar ayrılıyorsa bunlara da ağsı damarlı yaprak denir.
Gövdeden birden fazla eşit kalınlıkta kök çıkıyorsa bu çeşit köklere saçak kök denir. Gövdeden kalın bir ana kök, ana köke bağlı daha ince yan kökler çıkıyorsa bu çeşit köklere de kazık kök denir.
Kapalı tohumlu bitkiler, embriyolarındaki çenek yaprak (kotiledon) sayısına göre; monokotiledonlar (tek çenekliler) ve dikotiledonlar (çift çenekliler) olarak iki sınıfa ayrılır.
Çift çenekli ve tek çenekli bitkilerin karşılaştırılması:
Yaprak damarı durumu: Dikotiledonlarda yaprağın orta damarı dallanarak, ağsı damar meydana getirir. Örnek; elma, portakal, kiraz, erik, ayçiçeği, gül yaprakları. Tek çenekli (monokotiledon) bitkilerde ise yaprak damarları birbirine paraleldir. Örnek; buğday, mısır ve soğan yaprakları.
Kök yapısı: Çift çenekli bitkilerde, bir ana kök ve bu ana kökten ayrılan ince yan kökler (kazık kök tipi) bulunur. Tek çeneklilerde ise, ana kök bulunmaz, köklerin hepsi aynı boydadır (saçak kök tipi).
Çenekler: İki çenekli bitkilerin embriyolarında iki kotiledon (çenek), tek çenekli bitkilerin embriyolarında ise tek kotiledon bulunur.
Enine büyüme dokusu: Tek çenekli bitkilerin gövdelerinde enine kalınlaşmayı sağlayan büyüme dokusu yoktur. Bu yüzden ince gövdeli olan bitkilerdir.
Çift çenekli bitkilerde otsu gövdeli veya odunsu gövdeli olan türleri vardır. Gövdelerinde enine büyümeyi sağlayan büyüme dokusu bulunduğu için gövdeleri kalınlaşabilir.
Kaynak: pixabay.com
Rüzgâr ya da Hayvan Aracılığıyla Tozlaşma
Açık tohumlu çiçekler ya tamamen eril ya da tamamen dişi olur. Birkaç demet çiçek biçimindeki bu yapılara kozalak denir; her ağaçta genellikle hem eril, hem de dişi kozalaklar bulunur. Açık kozalakların saçtığı eril çiçektozları rüzgârla aynı ağaçtaki ya da komşu ağaçlardaki dişi çiçektozlarına taşınır. Tozlaşmadan sonra oluşan tohumlar olgunlaşınca, kozalak pullarını itip açar ve rüzgârla çevreye dağılır.
Kapalı tohumlu bitkilerin tozlaşma sistemleri daha değişkendir ve son derece özelleşmiş olabilir. Bir çiçekte hem dişi, hem de eril üreme organları bulunur. Her türün, kendi içinde tozlaşmayı önleyici yapısal mekanizmaları vardır.
Kapalı tohumlu bitkilerin çoğunda, böcekler ve başka hayvanlar eril organlardan dişi üreme hücrelerine çiçektozları taşır ve bunun karşılığını nektarla alır. Tohumların dağılması için tamamen rüzgâra muhtaç olan açık tohumlu bitkilere oranla tozlaşma daha az tesadüfe bağlıdır. Çiçek açan birçok bitki türü kuşlar, yarasalar ve böcekler gibi belirli bir hayvan grubuna uyum göstermiştir. Bu uyumun niteliği çiçeklerin biçimini, kokusunu ve rengini etkileyebilir. Hatta arı orkidesi gibi bazı orkide türleri, erkek böceklerin çiçekleri tozlaştırması için bir dişi böceğin biçimine ve kokusuna bürünür.
Tohumdan Bitkiye
Tohum, döllenmeden sonra genellikle yere düşer, su emer ve çimlenme denen süreçle bir filize dönüşür. Kapalı tohumlu bitkiler iki gruba ayrılır: Çimlenme sırasında tek bir çim yaprağı (kotiledon) çifti oluşturan ve paralel yaprak damarları bulunan tek çenekliler; bir filizde iki çim yaprağı çifti veren ve ağımsı bir damar yapısı olan iki çenekliler. Tek çenekliler arasında orkideler, zambaklar ve otların yansıra mısır, pirinç ve buğday gibi önemli tarımsal bitkiler de sayılabilir. İki çenekliler ise meşe gibi ağaçların yansıra lahana, kaktüs ve gül gibi daha küçük bitkileri kapsar.
