Toplumsal kontrol nedir? Toplumsal kontrolün işlevleri nelerdir? Toplumsal kontrol araçları hakkında bilgi.
Toplumsal Kontrol
Toplumun düzeninin korunması için bireylerin toplumsal normlara uymasını sağlayan uygulamalara toplumsal kontrol denir. Toplumsal kontrol mekanizması, toplumun düzenini ve sürekliliğini sağlar. Çünkü, toplumsal kontrolün amacı, toplumsal uyumun sağlanmasıdır. Toplumun iyi işlemesi ve varlığını sürdürebilmesi toplumsal kontrol mekanizmasının var olmasını gerekli kılar. Bu yolla bireylerin zararlı eylemleri önlenir, olumlu ve yaratıcı yönleri geliştirilir, toplumsal düzen sağlanır.
Toplumsal kontrolün çeşitli türleri vardır ve çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir. Bunların başlıcaları; olumlu – olumsuz kontrol, resmi – resmi olmayan kontrol, grup kontrolü ve kurumsal kontroldür.
İnsan davranışlarının normlara ve topluma uyma amacıyla yönlendirilmesinde; ödül, ikna, eğitme gibi mekanizmaların kullanılmasına olumlu kontrol denir. Ceza, emir, zorlama gibi mekanizmaların kullanılmasına da olumsuz kontrol denir.
İnsan davranışlarını yönlendirmek amacıyla siyasi otorite tarafından konulmuş olan; yasa, tüzük ve yönetmeliklerle yönlendirilmesine resmi kontrol denir. Resmi kontrolün sağlanmasında devlet; yargı organları ve polis, jandarma teşkilatı gibi kolluk kuvvetleriyle etkili olur. Resmi kontrol, herkes için uyulması zorunlu olan yazılı kuralları kapsar.
İnsan davranışlarının normlara ve topluma uygun olması amacıyla; gülünç bulunma, ayıplanma, dışlanma, küçük görülme gibi yollarla yönlendirilmesine resmi olmayan kontrol denir. Resmi olmayan kontrolün kuralları yazılı değildir ve yasal bir yaptırım içermemekle birlikte bireylerde bu kurallara uyulmasının doğru olduğu yönünde bir tutum oluşturur. Töreler, gelenekler, görenekler, âdetler resmi olmayan kontrol araçları olup bunlar daha çok geleneksel toplumlarda etkilidir.
Normların yaptırım gücü ile toplumsal kontrol arasında sıkı bir ilişki vardır. Normların yaptırım gücü ne kadar yüksekse toplumsal kontrol o ölçüde iyi sağlanır. Yaptırım gücü en yüksek olan normlar, yazılı normlar yani hukuk kurallarıdır. Dolayısıyla devletin güvencesinde olan normlar toplumsal kontrolün daha iyi gerçekleştirilmesinin başlıca araçlarıdır.
Toplumsal kontrol çoğu durumda insanın dışında, zorla kabul ettirilmesi gereken bir şey değildir. Onun öznel bir boyutu da vardır. İnsanlar, toplum içinde öylesine toplumsallaştırılırlar ki önemli toplumsal normlara uymadıklarında kendilerini mutsuz hissederler. İtibar kazanma isteği, itibar kaybetme korkusu, dedikodu, ekonomik ve ahlaki baskılar insan davranışlarını yönlendirmekte ve kontrol etmektedir. Bu da toplumsal düzen ve yapının devamı için oldukça önemlidir.
Çağımızda toplumsal gruplar ve toplumun üyeleri olan insanlar kendi sosyal değerlerinin ve toplumsal normlarının doğrultusunda, toplumsal statü ve rollerini gerçekleştirebilmek için toplumsal kontrole daha fazla ihtiyaç duymaktadır.
Toplumsal kontrolün başlıca işlevleri şöyle sıralanabilir:
• Toplum çıkarları toplumsal kontrolle korunabilir. Çünkü toplumsal kontrol, bireyler üzerinde zorlayıcı bir etkiye sahiptir. Bireyler, toplumsal kontrol sayesinde normları iyice içselleştirir, toplumun düzeni ve sürekliliği açısından yapılmaması gereken bazı davranışlarına sınırlama getirirler. Ancak o zaman toplum çıkarları korunabilir ve toplumun sürekliliği sağlanır.
• Toplumsal kontrol, toplumsal ilişkilere bir düzen getirir. Getirdiği çeşitli sınırlamalarla toplumsal ilişkileri yönlendirir ve insanların başkasının zararına olacak davranışlarına engel olur. Örneğin; bir başkasının malına zarar verilmemesi yönündeki bir norm, bireyin kendi çıkarlarına aykırı bile olsa böyle bir davranıştan kaçınmasını sağlar. Böylelikle insanlar arası ilişkilere bir düzen verilmiş olur. Toplumsal kontrol mekanizması, toplumsal ilişkileri düzenlemenin yanında, normlara uyulup uyulmadığını da belirler. Örneğin; bireyin bir başkasının malına zarar verip vermediğinin belirlenmesini sağlayan mekanizma da toplumsal kontrol mekanizmasıdır.
• Toplumsal kontrol getirdiği ödül ve cezalarla bireyleri iyi davranışlarda bulunmaya zorlar. Ödüllendirilen birey, toplumsal kontrol mekanizmasının getirdiği kural ve değerleri daha çok benimser ve kişiliğinin bir parçası hâline getirir.
• Toplumsal kontrol bireylerin kendilerine ve başkalarına güvenini artırır. Aynı kurallara başkalarının da uyacağını bilmek, bireyin kendisini güvencede hissetmesine ve başkalarından zarar görmeyeceğinden emin olmasına yol açar.
• Toplumsal kontrol mekanizması, bireylerin topluma uyumunu kolaylaştırır. Birey, bu yolla başka insanların davranışlarını göz önünde bulundurur ve topluma daha kolay uyar.
• Toplumsal kontrol mekanizması, toplumun gereksinimlerinin karşılanmasına da katkıda bulunur. Bireylerin ve grupların işlevlerinin neler olacağını belirleyerek herkesin görevini yerine getirmesini, dolayısıyla toplumun çeşitli gereksinimlerinin yeterince karşılanmasını sağlar.
