Sosyolojide toplumsal kurum olarak aile nedir? Ailenin özellikleri ve toplumsal kurumlar içindeki yeri, önemi hakkında bilgi.
Kaynak : pixabay.com
Toplumsal Kurum Olarak Aile
“Kendilerinin gerçek ya da varsayımlı olarak aynı soydan geldiklerine inanan, aralarında toplumca belirlenmiş hak ve ödevlerle birbirine bağlanmış bireylerin oluşturdukları topluluk” biçiminde tanımlanır. Aile, evlenme ile kurulur.
Evlenme, kadınla erkeğin birbirlerini yükümlenerek bir arada yaşamaları olarak tanımlanabilir.
İlkçağlarda bugünkü biçimiyle bir evlilik kurumu yoktur, cinsel birleşmeler dışında hukuksal bir kurum olarak evlilik, mal edinmenin gerçekleşmesiyle önem kazanmıştır. Mal edinenler ölümlerinden sonra bu malları kendilerine bağlı bir aileye bırakabilmek için evlilik kurumunu hukuksallaştırmışlardır.
Tarih içinde, toplumların sosyo-kültürel yapılarına göre çeşitli evlenme biçimleri görülmektedir. Bunlar çeşitli ölçülere göre sınıflandırılabilirler.
A- Eş sayısına göre:
- Tek eşlilik (monogami): Bir kadının, bir erkekle evlenmesidir.
- İki eşlilik (bigami) : Bir erkeğin iki kadınla veya bir kadının iki erkekle evlenmesidir. Bir çok eşlilik biçimidir.
- Çok eşlilik (poligami): Karı ya da kocadan herhangi birinin birden çok eşle evlenmesinin toplumca onaylandığı evlenme biçimidir. Bir erkeğin çok kadınla evlenmesi “polisini” bir kadının çok erkekle evlenmesi ise “poliandri” olarak adlandırılır. Polijini’ye örnek olarak Osmanlı İmparatorluğunda görülen biçimi; Poliandri’ye örnek olarak da Tibet, Alaska ve Hindistan’ın Kerala bölgesindeki uymamaları söyleyebiliriz.
B- Eşin seçildiği yere göre:
- İçten evlenme (endogami): Yalnız aynı boy, köy, oymak ya da başka tür bir toplumsal kümenin üyeleri arasındaki evlenme biçimidir. Mısır firavun ailesi içinde kardeşler arası evlilik bunun tipik örneğidir.
- Denkteş evliliği (homogami): Kimi toplumlarda ya da toplumsal kümelerde aynı ırk, sınıf, din ya da meslek üyelerinin evlenmesi. Örneğin Yahudilerde görülen biçim, ayrıca Hindistan’daki Kast sisteminde aynı sınıf içilen evlenme bunun örnekleridir.
- Dıştan evlenme (exogami): Bireylerin eşlerini, ait oldukları toplumsal grubun dışından seçmelerini gerektiren evlenme biçimidir. İlkel toplumlardan “Klan” larda görülmüştür.
C- Eşlerin oturma yerlerine göre:
- Baba çevresi (Patrilokal): Evlenen kadı kocasının ailesiyle oturur.
- Ana çevresi (Matrilokal): Evlenen erkek, karısının ailesiyle oturur.
- İki yerlilik (Bilokal): Yeni evlenen çiftin gerek kocanın gerekse kadının baba evinde yaşayabildiği evlenme biçimidir.
- Ev açma (Neolokal): Evlenen çiftin kendi ailelerinden ayrı bir yerde oturabildikleri evlilik düzenidir.
Bunların dışında, erkeğin ölen kardeşinin karısıyla evlenmesi olan “Levirat” ve kadının ölen kocasının kardeşiyle evlenmesi olan “sororat” şeklinde görülen evlenme biçimleri de vardır.
Tarih içinde görülen aile biçimleri de şöyle sıralanabilir:
a) Klan Ailesi; Aynı totemden geldiklerine inandıklarından herkes birbiriyle akraba sayılır. Bu nedenle klan içinden evlenme yasaktır. Dıştan evlenme (exogamie) kuralı geçerlidir. Akrabalık çoğunlukla kadın; seyrek olarak erkek tarafından geçer.
b) Patriyarkal (Ataerkil) Aile; Ailede baba otoritesi egemendir. Çocuklarla birlikte, köleler, hizmetçiler vb. de aileden sayılırlar. Baba savaşlarda emir veren, mal ve mülkü yöneten ve suçluları cezalandıran kişidir. Ailede mal bölünmez, arazi parçalanmaz ve satılmaz.
c) Germen Ailesi (Soy Ailesi); Akrabalık hem erkek, hem de kadın tarafından geçer. Kadının hakkı erkeğinkine yakındır. Kadın da mal sahibi olabilir.
d) Çekirdek Aile (Modern Aile); Ana, baba çocuklardan oluşur. Evlenen çocuk aileden ayrılır. Kadın erkek eşittir. Laik, hukuka ve ahlaka dayalı bir kurumdur.
Aile evlenme ile kurulur, boşanma ile sona erer. Evlenme; tam ve sürekli bir yaşam ortaklığı yaratmak üzere bir kadınla bir erkeğin hukuksal olarak geçerli bir biçimde birleşmesidir. Boşanma ise evliliğin hukuksal olarak sona ermesidir.
