Toprağın Oluşumunda Yer Alan Etmenler ve Toprak Tipleri Nelerdir?

1
Advertisement

Toprak nedir toprağın oluşumda yer alan etmenler nelerdir? Toprak tipleri, çeşitleri nelerdir, bu toprak tiplerinin özellikleri nelerdir?

toprak

TOPRAĞIN OLUŞUMU VE TOPRAK TİPLERİ

Toprak, içinde canlı artıkları ve mikroorganizmaların bulunduğu, yeryüzünün ufalanmış örtüşüdür. Toprak oluşumundaki temel etmenler şunlardır :

  • iklim şartları,
  • taşların özellikleri,
  • eğim
  • bitki örtüsü

İklim : Nemli ve sıcak bölgelerde kimyasal ufalanma ön planda iken, kurak ve yarı kurak bölgelerde fiziksel ufalanma daha fazladır. Kurak bölgelerin topraklan az humuslu, kireçli ve tuzludur. Fazla yağışlı bölgelerin toprakları yıkanmıştır. Orta kuşağın nemli ve yarı nemli iklim bölgelerindeki topraklar ise humusça zengindir.

Taşların özelliği : Erimesi ve dağılması kolay olan taşların bulunduğu bölgelerde, ufalanma hızlıdır. Dirençli kayaçların bulunduğu bölgelerde ise ufalanma daha ağır olur. Taşların mineral özelliği de toprağın yapısını doğrudan etkiler. Taşların yapısına göre toprak kireçli, kumlu killi ya da milli olur.

Eğim farkı : Fazla eğimli yamaçlarda yer çekiminin de etkisiyle ufalanma daha hızlı olmaktadır. Ayrıca alçak yerler ile yüksek yerler arasındaki yükselti farkı da ufalanmayı etkilemektedir.

Advertisement

Bitki örtüsü: Toprağın humus yapısını etkiler ve toprağın verimli kısmının taşınmasına engel olur. Bitki örtüsü kuvvetli olan topraklar hem humusça zengin olur, hem de bu tür topraklarda erozyon şiddeti olmaz. Bu nedenle toprak tabakası daha kalındır.

Toprağın oluşması için hem kimyasal, hem de mekanik çözülmenin olması gerekir. Söz gelimi, çöllerde toprak oluşumunun gecikmesi kimyasal çözülmenin yetersizliğindendir. Toprağın oluşumu sadece fiziksel ve kimyasal çözülmeyle tamamlanmaz. Toprağa, toprak özelliği veren bir madde var ki, ona humus diyoruz. Humus, canlı kalıntıların çürümesi ve toprağa karışması yoluyla oluşan ve toprağın canlı kısmını oluşturan maddedir.

OLUŞUMLARINA GÖRE TOPRAKLAR

Topraklar oluşumlarına göre iki gruba ayrılır : Taşınmış topraklar ve yerli topraklar

a) Taşınmış topraklar :
Dış kuvvetlerin koparıp taşıdıkları maddelerden oluşmuş topraklardır. Bu toprakların başlıcaları alüvyonlar, morenler ve löslerdir.

Alüvyonlar; akarsuların taşıyıp yığdıkları mil, kil gibi çok ince taneli öğelerle, kum ve çakılların karışımıyla oluşan topraklardır.

Morenler (Buzul taşlar); buzulların taşıyıp biriktirdikleri, üzerleri çoğu kez parıltılı ya da çizikli taşlardan oluşmuş birikintilerdir.

Lösler; rüzgârların, kurak bölgelerden az çok yağışlı bölgelere taşıyıp yığdıkları, kat-manlaşmamış, ince öğelerden oluşan, verimli topraklardır.

Advertisement

Taşınmış topraklar genellikle verimlidir. Çünkü içlerinde değişik kayalardan koparılmış mineraller bulunur. Bu toprakların kalınlıkları bazen birkaç yüz metreyi bulabilir.

b) Yerli topraklar : Üzerinde bulundukları kayaçlarm mekânik ve kimyasal yollarla parçalanmasıyla oluşmuş topraklardır. Bu toprakların oluşumunda; iklimin, bitki örtüsünün, organizmaların, kaya cinsinin ve yerşekillerinin önemli etkisi vardır.

TOPRAK TİPLERİ

Toprağı oluşturan etmenler her yerde aynı olmadığından, çeşitli yerlerde farklı toprak tipleri oluşmuştur. Ana toprak tiplerinin oluşmasında en önemli etmen iklimdir. Bu nedenle yeryüzündeki iklim kuşaklarına göre topraklar da iki ana gruba ayrılmaktadır.

A) Nemli Bölge Toprakları :

Bu topraklar yağışın yeterli olduğu bölgelerde oluştuklarından gür bir bitki örtüsüyle kaplıdırlar. Humusça zengin olmalarına karşılık üst tabakadaki mineraller yağışlarla alt katmanlara geçtiği için verimleri düşüktür. Bunların verimli tarım toprakları haline getirilmeleri ancak gübre ve kireç katkısıyla sağlanabilir.

Nemli bölge topraklarının başlıcaları şunlardır.
  • Kutba yakın bölgelerde oluşan tundra toprakları, yarı donuk ya da bataklık halinde olduklarından tarıma elverişli değillerdir.
  • Soğuk nemli bölgelerin çok yıkanmış ve besince fakir toprakları olan podzollar, iğne yapraklı ormanlar kuşağında bulunurlar.
  • Kahverengi orman toprakları ; nemli orta kuşağın, yayvan yapraklı ormanlarla kaplı bölgelerinin humusça zengin topraklarıdır.
  • Kırmızı topraklar; Akdeniz iklim bölgesinde çok yaygındır. Demir oksitlerinden dolayı kırmızı renktedir. Bileşiminde kil, silis ve demir oksit, önemli yer tutar. Kızıl renkli, kalkerli kayalar üzerinde oluşmuş topraklara da terra rosa adı verilir.
  • Dönenceler arası sıcak iklim kuşağının tipik toprağı laterittir. Rengi kiremit kırmızısı olan bu topraklar humus bakımından fakirdir. Bu toprakta yaşayan organizmalar o kadar çoktur ki bunlar bitki çürüklerini de tüketir, humus oluşumuna engel olurlar.

B) Kurak ve Yarı Kurak Bölge Toprakları :

  • Çernozyomlar (kara topraklar) ; humus maddesi bol, bu nedenle rengi kara olan topraklardır. Dünya’mn en verimli toprakları arasında yer alırlar. Fazla yıkanmadıkları için içlerinde bol miktarda mineral tuzları bulunur. Ayrıca üst kısımlarında, bozkır bitkilerinin artıkları kaim bir humus tabakası oluşturmuştur.
  • Kestane ve kahverengi step topraklarında; humus ince bir tabaka halinde bulunur. Az yağışlı step alanlarında görülürler.
  • Çöl topraklarında humus, hemen hemen hiç yoktur. Renkleri çoğunlukla bozdur. Bazı tuzlar ve kireç, şiddetli buharlaşma nedeniyle toprağın yüzeyine doğru çıkarak çö-kelmiş, sert bir tabaka oluşturmuştur.


1 Yorum

Reply To didem Cancel Reply