Toprak nedir? Toprak nasıl oluşur? Toprak oluşumunda kimyasal ve fiziksel ayrışma hakkında bilgi.
Toprak; tortul, metamorfik ve katılaşım kayaçlar-dan oluşan yer kabuğunun fiziksel ve kimyasal ayrışma olayları sonucunda oluşan ve bünyesinde son derece zengin bitki barındıran, sürekli kimyasal olaylara sahne olan, bitkilerin beslenmesini sağlayan ve yer yüzeyini birkaç milimetre ile birkaç metre arasında saran bir örtüdür.
Toprağın oluşabilmesi için her şeyden önce uzun bir zaman süresinde ana kayanın çözülmesi, bunun içerisine çeşitli canlıların, bitkilerin yerleşmesi, yıkanma ve birikme olaylarının meydana gelmesi gereklidir.
Topraklar, yer kabuğunun bir ayrışma ürünü olduğuna göre ayrışma – çözülme olayının bilinmesi gereklidir. Nitekim, yer kabuğu yüzeyindeki çoğu kayalar ve tortullar, birkaç metre kalınlıkta veya derinlikte fiziksel, kimyasal ve biyolojik yönden ayrışmaya uğrarlar. Ancak farklı tipte olan ayrışma olayları, birbirleri ile son derece ilişkili olup tek başına fiziksel ya da kimyasal ayrışma olmamaktadır. Bununla birlikte egemen olan ayrıştırma faktörüne göre ayrışma iki gruba ayrılır:
Fiziksel (Mekanik) Ayrışma:
Bu olay;
**Kristalleşme (tuzun ayrışması, donma – çözülme),
**Sıcaklık değişmeleri (güneşlenme ile olan ayrışma, ısınma ve soğuma),
**Şişme ve büzülme (ısınma ve kuruma),
**Aşınma sonucu kütlelerin üzerindeki yükün kalkması yani basıncın azalması ile oluşur.
Bu olaylar sonucu kayaların yapısındaki minerallerde önemli bir değişme olmaksızın kayaların parçalanması, ufalanması meydana gelmektedir. Özellikle kayaların çatlaklar boyunca parçalanmasıyla kaya yüzeyi genişlemektedir. Bu ise hem fiziksel hem de kimyasal yönden ayrışmanın ilerlemesine olanak vermektedir.
Kimyasal Ayrışma
Kayaların bileşimindeki minerallerin parçalara ayrılma ve ayrışmasını içermektedir. Böylece, kayaların kimyasal bileşiminde değişmeler olmaktadır. Belli başlı kimyasal ayrışma olayları erime, hidroliz, hidrosyon ve organik ayrışmadır.
Kimyasal ayrışma süresince etkili olan erime olayı tuz ya da şekerin suda erimesine benzemektedir. Örnek olarak kireçtaşı karbondioksitli sular aracılığıyla erimekte, bu erime sonucunda ise, karbonatlar uzaklaşmakta, geriye ise taşın bileşimindeki kil ve diğer maddeler kalmaktadır.
Kayaları oluşturan mineraller, suda bulunan iyonların etkisi ile çözülürler. Örneğin feldispatların ayrışması ile killer oluşur.
Organik maddelerin parçalanması ile ortaya çıkan asitler ayrışma olayını hızlandırmaktadır. Bitki köklerinin solunumu ve bakteri faaliyetleri sonucunda toprak havasında bulunan karbondioksitler seviyesi yükselmekte, bu ise erime olaylarını artırarak çözülmeye yardımcı olmaktadır.
