Türkçede cümle nasıl kurulur? Cümle çeşitleri nelerdir? Kurallı, devrik, olumlu, olumsuz, soru cümleleri ve özellikleri hakkında bilgi.
CÜMLE
Bir duyguyu, bir fikri, bir isteği, bir hükmü tam olarak anlatan kelimeler dizisine cümle denir. Anlatımın kısıtlanıp genişletilmesine göre kelime sayısı da değişir. Cümleler büyük harfle başlar. Cümle sonlarında (.) (!) (?) işaretlerinden biri konur.
Bir cümlede dikkati hangi kelime üzerine çekmek istiyorsak o kelimeyi yükleme yaklaştırınız.
KURALLI CÜMLE:
Yüklemi sonda olan cümlelere kurallı cümle denir. Kurallı cümlelerde en önemli kelime yükleminin yanında bulunur ve vurguyu üzerinde taşır.
Sen, ısrarla beni anlamıyorsun!
DEVRİK CÜMLE:
Yüklemi sonda olmayan cümledir. Türkçe’de esas cümle kurallı cümle olduğundan devrik cümleleri muayyen yerlerde ve zamanlarda kullanırız. Devrik cümleler yerinde kullanıldıkları zaman anlatıma içtenlik ve canlılık katar. Yersiz ve zamansız kullanılırsa dili bozar.
Devrik Cümlenin kullandığı yerler: . ‘
Günlük konuşmalarda; Ne hoştur şu kızın konuşması! Manzumelerde: Deniz engin bir sudur; tuzlu, yeşil, dalgalı (K.K.)
Roman, tiyatro, hikâye, sohbet gibi yazı türlerinde.
NESRE ÇEVİRMEK:
Manzumelerdeki devrik cümleleri kurallı cümleler halinde getirmeye nesre çevirme denir.
Deniz, engin bir sudur; tuzlu, yeşil, dalgalı?
Kenarlarını süsler bazı beyaz bir yalı.
(Deniz, tuzlu, yeşil, dalgalı, engin bir sudur. Bazen kenarlarını beyaz bir yalı süsler)
Anlamı daha çekici ce büzgün olarak vermek isteyerek kendimizden de küçük ilâveler yapabiliriz.
Yüklemlerine Göre Cümle Çeşitleri:
İSİM CÜMLESİ:
Yüklemi ek-fiil ulanmış isim soyundan kelime olan bir cümledir.
Sınıfımıza gelen onun annesidir.
FİİL CÜMLESİ:
Yüklemi çekimli fiil olan cümledir.
Uzakta sarı boyalı bir ev görüyorum.
Manâlarına Göre Cümle Çeşitleri:
OLUMLU CÜMLE:
Eylemin yapıldığını, olduğunu bildiren cümledir.
Türkler, dünyanın en asil, mert ve cesur insanlarıdır.
OLUMSUZ CÜMLE:
Eylemin yapılmadığını, olmadığını bildiren cümledir.
O, benim kim olduğumu bilmez.
Size gelmek niyetinde değilim.
Bütün çabalarıma rağmen bu işin altından bir türlü kalkamadım.
Evde kimsecikler yok!
SORU CÜMLESİ:
Birşeyin nedenini, niçinini öğrenmek için, bazen inkâr etmek veya ricada bulunmak amacıyla kurulan cümlelerdir.
Bana olup biteni anlamayacak mısınız?
Niçin daha önce gelmedin?
Bana biraz ekmek verir misiniz?
ÜNLEM CÜMLESİ:
Bir istek, bir korku, bir heyecan, bir sevin bildiren cümlelerdir.
Demek sen de onlara gittin ha!
Allah müstahakını versin!
Gözün de hep yükseklerdedir!
Yapılara Göre Cümleler:
BASİT CÜMLE:
Bir dey hüküm bildiren, içinde bir tek duygu, fikir, istek bulunan tek yüklemli cümledir.
Annem ekmeği kesti.
BİLEŞİK CÜMLE:
İçinde birden fazla yüklem, hüküm, fikir, duygu bulunan cümleciklerden meydana gelir.
Cümlecik: Bileşik cümlelerde her biri bir fikir anlatan cümle parçasıdır.
Temel cümlecik: Cümleciklerdeki fikirleri bir hükme bağlayan cümleciktir.
Yan cümlecik: Kendisinden gelen başka bir yan cümleciğin manâsını tamamlayan cümleciktir.
Çocuk ağlayarak (Yan cümlecik) / annesine yalvardı. (Temel Cümlecik)
Not: Yazıda bileşik cümleleri gereksiz yere uzatmak anlamı boğar, okuyanı çıkmaza sürükler. Anlamı daima berrak ve kıvrak tutmak için yazıda kısa cümleleri tercih etmelidir. Bileşik Cümlelerde yan cümleciklerle temel cümlecik arasında sıkı bir anlam birliği bulunduğu için bu anlam bağlılığı üzerinde iyice durmalıdır.
