Türkiye’de Basınç ve Rüzgarlar konusu ile ilgili konu anlatımının kısaca özet olarak ama en önemli noktalara değinilerek verildiği yazımız.
Türkiye’deki hava hareketlerinin oluşumunda yerel basınç merkezleri de etkili olmakla birlikte en büyük rolü,
• Genel atmosfer dolaşımına bağlı hava hareketleri ile
• Gezici basınç merkezleri
oynar.
Türkiye’nin çevresinde yer alan Azor ve Sibirya yüksek basınç alanları ile İzlanda, Akdeniz ve Basra alçak basınç alanları birer dolaşım çekirdeğidir.
Kışın karasallığın etkisiyle Doğu Anadolu’dan İç Anadolu’ya doğru sokulan bir yüksek basınç bölgesi meydana gelir. Buna karşılık Karadeniz ve Akdeniz üzerinde basınç düşüktür. Buna göre kış mevsimi boyunca hâkim rüzgâr yönleri iç kesimlerden kıyılara doğrudur.
Kışın rüzgar yönleri açısından genel duruma Marmara denizi çevresi ile İskenderun ve Mersin körfezleri çevresi uymaz. Buralarda kuzey rüzgarları hakim durumdadır.
Yazın kuzeybatıya ilerlemiş olan Azor yüksek basınç alanından, güneydoğuda Basra üzerindeki alçak basınç alanına doğru basınç, düzenli bir biçimde azalır. Bunun doğal sonucu olarak yazın Türkiye üzerinde kuzey-batı-güneydoğu doğrultulu bir hava akımı etkili olur.
Özellikle kuzeybatıdan esen ve çok eskiden beri bilinen Etezyen rüzgârları Türkiye’nin batısını etkisi altına alır. Estiği zamanlarda Ege ve Marmara bölgelerinde serinletici bir etkide bulunan bu rüzgârlar, Torosları aştıklarında fön karakteri kazanırlar ve boğucu sıcaklara neden olurlar.
A- GÜNLÜK RÜZGÂRLAR
Günlük sıcaklık farkından doğan bu rüzgarlar genellikle yazın eserler.
Deniz ve kara meltemleri, özellikle yaz mevsiminde kara ile denizin farklı ısınma özelliklerinden kaynaklanırlar.
Sıcaklık farkının daha fazla olması nedeniyle yazın deniz meltemleri daha kuvvetlidir. Ege Bölgesi’nde deniz meltemleri imbat adıyla anılır.
Vadi meltemleri, vadi yamaçlarının hızla ısınması sonucunda, tabandaki havanın yamaçlardan yukarı doğru akması biçiminde ortaya çıkar. Geceleyin de yamaçlar hızla soğur ve buradaki soğuk hava, vadiye doğru akarak dağ meltemlerini oluşturur.
Türkiye, kışın batıdaki ılık denizler üzerinde oluşan alçak basınçların etkisinde kalmaktadır. Yurdumuzda kış mevsiminde görülen yıldız, poyraz ve karayel gibi sert ve soğuk rüzgârlar bu gezici siklonların etkisiyle ortaya çıkmaktadır.
Kuzeydoğudan esen poyraz genellikle İstanbul çevresinde etkilidir. Kışın havanın belirgin bir biçimde soğumasına yol açan poyraz oldukça sert estiği için denizde fırtınaya yol açar.
Yazm ise etezyenin yön değiştirmiş bir parçası olarak ortaya çıkar ve havayı serinletir.
Kuzeybatıdan fırtına şeklinde esen karayel, kışın gezici bir alçak hava basıncının ardından gelirse, yağmur ya da kar yağışlarına neden olur. Aynı durum poyraz için de söz konusudur.
Marmara çevresi ile Batı ve Güney Anadolu’da çok etkili olan rüzgâr lodostur. Güneybatıdan esen bu rüzgânn kıyılarımızdaki başlıca etkisi, havayı ılıklaştırması ve yağmur getirmesidir.
B – YEREL (MEVZİÎ) RÜZGÂRLAR
Yazın Türkiye’nin bulunduğu alan, Azor yüksek basınç alanı ile Basra Körfezi’ndeki alçak basınç arasındaki hava akımının etkisinde kalır.
• Yaz poyrazı da denilen kuzey rüzgârları
ile
• Marmara ve Ege’de etkili olan etezyen rüzgârı bu hava hareketinin birer ürünüdür.
Etezyen rüzgârı Ege ve Marmara bölgelerinde havayı serinletir. Buna karşılık Akdeniz’e ulaştığında fön karakteri kazanır ve kavurucu sıcaklıklara neden olur.
Samyeli, Büyük Sahra’nın kuzey kesimindeki hava kütlelerinin kuzeye ilerlemesiyle oluşur. Yaz mevsiminin en sıcak günlerinde esen bu rüzgâr, genellikle Güneydoğu Anadolu’da etkili olur. Sıcak, kumlu ve tozlu olan bu rüzgâr, ürünlerin erken olgunlaşmasına neden olur.
