Türkiye’deki bitki örtüsü çeşitliliği, bitki türleri, yetiştiği bölgeler, bitki çeşitlikleri, bitki örtüsüne etki eden faktörler hakkında bilgi.
Bitkiler, insan ve hayvanlarla birlikte yeryüzünün canlı varlıkları arasındadır. Doğal ortamın en önemli elemanlarındandır. Bunun için doğal çevre denildiği zaman, ilk önce orada yetişen bitki türleri akla gelir.
Bitkiler yetişebilmek için besin maddesi, su ve sıcaklığa gereksinim duyarlar. Bu yüzden yeryüzündeki ortam şartları, büyük farklılıklar gösterir. Bazı yerlerde çok uygun özellikler bulunurken bazı yerlerde son derce olumsuz koşullar bulunabilir. Bunun için yeryüzünde bazı yerler bitki örtüsü yönünden zengin iken, bazı yerler son derece fakirdir.
Türkiye’de bitki örtüsünün gelişmesinde; iklim, toprak, topoğrafya ve insan faktörü etkili olmuştur. Bitkilerin yetişmesinde sıcaklık önemli rol oynar. Her bitki yetişebilmesi için, yılın belli zamanlarında belirli ölçüde sıcaklığa gereksinim duyar. Daha fazla ya da daha az sıcaklık, o bitkinin yetişmesini güçleştirir. Yağış da sıcaklık gibi bitkilerin yetişmesini etkileyen önemli bir iklim elemanıdır. Bunun için aldıkları yağış miktarına göre, yeryüzünün çeşitli yerlerinde farklı bitki örtüleri gelişmiştir.
Bitki Örtüsünü Etkileyen Faktörler
Sıcak ve nemli bölgelerde hem bitki örtüsü gürdür, hem de zengin bitki türüne sahiptir. Toprak ile bitki arasında çok sıkı bir ilişki vardır. Her bitki türü, ancak kendisi için uygun olan toprak üzerinde yetişebilir. Örneğin; bazı bitkiler geçirimli topraklarda yetişebilirken, bazıları humuslu topraklarda yetişir.
Topoğrafya, bitki örtüsünün yetişmesine yükseklik ve bakı özellikleri ile etki yapar. Yükselti arttıkça sıcaklık azaldığı için yükselti bitkilerin yetişme koşullarını sınırlandırır.
Yükseltisi az olan yerlerde daha çok bitki yetişir. Aynı zamanda buralarda geniş yapraklı ağaçlar yetişir. Buna karşılık yükseltisi fazla olan yerlerde sıcaklığın azalmasına bağlı olarak bitki türleri azalır. Daha çok iğne yapraklı ağaçlar ve dağ çayırları yetişir. Türkiye’de dağ kuşaklarında bakı koşullarının değişmesi, çeşitli bitkilerin yetişmesi açısından farklı ortamlar oluşturur. Bu nedenle aynı dağ sırasının güney ve kuzey yamaçlarındaki ormanlar birbirinden farklıdır.
Bakı ile bitki örtüsü arasındaki ilişkiyi Karadeniz Dağlarında görmek mümkündür. Bu dağların kuzeye bakan yamaçları boyunca, altta nemli ve ılıman geniş yapraklı, üstte ise nemli ve soğuk iklimde yetişen iğne yapraklı ormanlar görülür. Buna karşılık aynı dağların güneye bakan yamaçlarında kuraklığa dayanıklı ve fazla güneş ışığı isteyen kurakçıl bitkiler yetişir.
İnsanlar yüzyıllardan beri yakacak ve yapacak elde etmek yeni tarım ve yerleşim alanları açmak için doğal bitki örtüsünü sürekli tahrip etmiştir. Türkiye’nin bulunduğu arazi dünya’da ilk yerleşmelerin kurulduğu, çeşitli medeniyetlerin geliştiği bir bölge olduğu için yeryüzünde bitki örtüsünün en çok tahrip edildiği yerler arasındadır. Ormanların tahrip edilmesiyle, tahrip edilen ormanların yerine çalı toplulukları yayılmıştır.
Türkiye’de çeşitli iklim tiplerinin görülmesi ve topoğrafik özellikler yönünden farklı yörelere sahip olması ülkemizde değişik bitki türlerinin yetişmesine olanak sağlamıştır. Ayrıca Anadolu’da geçmiş jeolojik çağlardan kalan bitki türleri de yaşamaktadır. Bunlara kalıntı (relik) bitkiler denir. Bunun dışında dünyanın ancak birkaç yerinde görülen endemik bitkiler de ülkemizde yetişir. Buna göre, bitkilerin yetişmesi ve dağılışında etkili olan faktörler sonucunda, Türkiye’de çok sayıda bitki türü yaşayabilmektedir. (yaklaşık 12,000 çeşit)
Türkiye, bitki türü bakımından dünyanın en zengin ülkeleri arasındadır. Ancak doğal bitki örtüsü uzun zamandan beri tahrip edildiği için bitki örtüsü bakımından zengin sayılmaz. Yeryüzünde çeşitli bitki örtüsü bölgeleri vardır. Türkiye’nin büyük bir bölümü Akdeniz bitki örtüsü bölgesine girmektedir. Yalnızca Doğu Karadeniz kıyılarının küçük bir bölümü bunun dışında kalmaktadır.
Akdeniz Bölgesi
Akdeniz Bölgesi‘nde alçak kesimlerinde çalılardan oluşan ve Akdeniz iklimine özgü olan Maki’ler görülür. Bu bitki örtüsü içinde yaz kuraklığına karşı dayanıklı çalılarda bulunur. Maki bitkisi, Antalya ve Adana çevresinde kıyıdan bir hayli içi kesimlere kadar sokulabilmektedir.
Doğu Karadeniz
Doğu Karadeniz kıyılarında nemli iklim özelliklerine bağlı olarak türce zengin, gür orman örtüsü gelişmiştir. Buna karşılık Samsun Yöresi ile Kocaeli-Çatalca platolarında orman örtüsü zayıflamıştır. Ağaç türlerinin sayısı da azalmıştır. Doğu Karadeniz bölümünde dağların daha yüksek olması, buradaki ormanların üst üste kuşaklar oluşturmasına imkan sağlamıştır. Altta geniş yapraklı ormanlar, daha sonra karma ormanlar. üstte de iğne yapraklı ormanlar vardır. En yukarıda ise dağ çayırları yer almıştır.
Marmara Bölgesi
Marmara Bölgesi‘nde durum farklıdır. Burada yazlar Karadeniz Bölgesi’ne göre nispeten kurak geçer. Bu haliyle Akdeniz iklimine yakınlık gösterir. Yükseklik ise azalmıştır. Bundan dolayı Karadeniz kıyılarına göre bitki örtüsü fakirleşmiştir. Özellikle Güney Marmara bölümünde Akdeniz ikliminin bitkileri yetişir. Ergene havzasında antropojen bozkırlar görülür. Yıldız Dağlarının Karadeniz’e bakan yamaçlarında ise ormanlar gelişmiş durumdadır.
Ege Bölgesi
Ege Bölgesi‘nde artık Akdeniz iklimi iyice etkisini gösterir. Bölgenin kıyı kesiminde makiler görülür. Buralarda sıcaklık fazla, yaz kuraklığı uzun ve etkilidir. Onun için buralarda sıcaklığa ve kuraklığa dayanıklı Akdeniz bitkileri yetişir. Ege Bölgesi’nde iklimden sonra bitki örtüsü üzerine etkili olan başka bir faktör de topografik özelliklerdir. Batı-doğu yönünde uzanan çukurluklar, Akdeniz bitkilerinin içerilere kadar sokulmasını sağlamıştır. 0-600 metreler arasında makiler, daha yukarılarda ise orman örtüsü görülür. Platolarda ve dağlarda iyi ormanlar gelişmiştir. Türkiye’nin kıyıdan uzak iç yöreleri, kıyılara göre farklı iklim ve topografik özellikler gösterir. Bu nedenle bitki örtüsü de kıyılarımızdakinden farklıdır.
İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri
İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerimizde geniş düzlükler ormandan yoksundur. İç yörelerde yarı kurak iklim şartları etkilidir. Uzun ve etkili yaz kuraklığı yaşanır. Aynı zamanda yıllık yağış toplamı azdır. Bu şartlar, ağacın doğal olarak yetişmesini engeller. Buralardaki bitki örtüsü artık bozkırdır. İç Anadolu’da Tuz gölü çevresi ve Güneydoğu Anadolu’da Suriye sınırına yakın yerler, yurdumuzun en kurak yörelerindendir. Buralarda yıllık yağış çok az, buharlaşma çok fazladır. Onun için buralarda bozkırlar seyrekleşmiştir. Doğu Anadolu, bitki örtüsü bakımından iç ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinden farklıdır. 1500-2200 metreler arasındaki yerler doğal olarak ormanın yetişebileceği alanlardır. Ancak buraların önemli bir kısmında ormanlar, insanlar tarafından tahrip edilmiştir. Korunabilen yerlerde ve yerleşim birimlerinden uzak kesimlerde orman örtüsüne rastlanır. Kuzey Doğu Anadolu’daki ağaçsız yerlerde, yıl boyu yeşil kalan çayırlar yetişmektedir. Bitkilerin toprak, su ve sıcaklık ihtiyaçları birbirinden farklıdır. Onun için yetişme şartları aynı olan bitkiler, belirli yerlerde toplanmışlardır. Böylece bitki toplulukları ortaya çıkmıştır. Ülkemizdeki başlıca bitki topluluklarını orman, maki, bozkır ve yüksek dağ çayırları olarak gruplandırmak uygun olur.
Kaynak: pixabay.com
A- Ormanlar
Karadeniz Ormanları:
- -Karadeniz ormanları nemli ormanlardır.
- -Ağaç türleri bakımından zengindir.
- -Gür ve sık ormanlardır.
- -Karadeniz ormanları yağış ve sıcaklık değişikliklerine bağlı olarak doğu-batı yönünde, alçaktan yükseğe doğru ve kuzey – güney yönünde değişiklik gösterir.
Akdeniz Ormanları
- – Akdeniz ormanları Karadeniz ormanlarından farklılık gösterir.
- – Akdeniz ormanları nemcil ormanlar değildir. Bu bölgede yaz kuraklığının uzun sürmesi ormanlar üzerinde etkili olmuştur.
- – Akdeniz ormanları Batı ve Orta Toroslar ile Nur Dağlarında yayılışı gösterir.
Batı Anadolu Ormanları
- – Çanakkale Boğazı ile Ege Denizi arasında bulunan Gelibolu yarımadası, Marmara denizinin güney kıyıları, Uludağ çevresi, Ege Bölgesindeki çöküntü alanları arasındaki platolar ve dağlar ormanların yayılış gösterdiği alanlardır.
- – Ege Bölgesinde en tipik ormanlardan biride sığla (günlük) ormanlarıdır. Fethiye – Köyceğiz – Marmaris çevresinde yer alan sığla ormanlarının yayılış alanı çok genişti. Günümüzde ise değişen iklim koşullarına bağlı olarak alanı daralmıştır. Bu yüzden sığla ağacı endemik bir bitkidir.
İç Bölgelerin Ormanları
- – Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki ormanlar bölgenin yüksek dağlarında bulunur.
- – Doğu Anadolu Bölgesi orman üst sınırının en fazla olduğu bölgedir. Karasallığın etkisiyle bu seviye 2800 metreye kadar çıkabilmiştir.
- – İç Anadolu Bölgesinin ortasındaki çukur ve yarı kurak yerler bozkır, çevredeki yüksek yerler ise
ormanlarla kaplıdır. Bölgede yer alan ormanların alt kesimleri daha seyrek, üst kısımları daha sıktır. Bu durumun nedeni alt kesimlerde ormanın daha çok tahrip edilmesidir.
Kaynak: commons.wikimedia.org
B-Maki:
Maki, Akdeniz ikliminin karakteristik bitki topluluğudur. Akdeniz ikliminde yetişen kızılçam ve meşe ormanları tahrip edildikten sonra, buralardaki orman altı örtüsü gelişerek makiyi oluşturur. Türkiye’de makilerin en tipik örnekleri Akdeniz ve Ege bölgelerimizde görülür. Akdeniz Bölgesi’nde 800 – 1000 m, Ege Bölgesinde 500 – 600 metreye kadar maki çıkabilmektedir.
c- Bozkır
İklim koşullarının ağaç yetişmesine elverişli olmadığı yerlerde otsu bitkiler, dikenli bitkiler ve küçük çalılar yetişir. Bu bitkilerin oluşturduğu bitki örtüsüne bozkır denir. iç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güney Anadolu Bölgelerinde bozkır bitkisi yaygın olarak görülür. Tuz Gölü çevresinde ise tuzcul bir bitki olan yavşan otu egemendir.
İç Anadolu ve Ergene havzasında önceleri ormanlar çok fazla iken zamanla insanlar ormanları tahrip
ederek ormanların azalmasına neden olmuştur. Bunun sonucunda tahrip edilen ormanların yerinde oluşan bozkırlara Antropojen bozkır denir. Antropojen bozkırların olduğu sahalarda yer yer çam ormanlara rastlanır. Yozgat yakınındaki çam ormanları bunlardan biridir.
D – Dağ Çayırları
Yüksek dağların üst kısımlarında oluşmuş ot topluluğuna yüksek dağ çayırları ya da alpin çayır denir. Yüksek dağ çayırları (alpin çayırları); Toroslar, Kuzey Anadolu Dağları ve Doğu Anadolu’daki dağların
yüksek kısımlarında görülür. Yüksek dağ çayırları, Toroslar da 1800 metre, Karadeniz dağlarında 2000 -2200 metrelerden sonra görülür. Doğu Anadolu’da ise karasallığın etkisiyle dağ çayırları daha yukarılara kadar çıkmıştır.
