Türkiye’de çıkarılan belli başlı madenler nelerdir? Madenlerin çıkarıldıkları ve kullanıldıkları yerler ile ilgili. olarak detaylı bilgiler. Türkiye’nin madenleri konu anlatımı.
Maden yatakları bakımından Türkiye şanslı ülkeler arasında yer alır. Dünyada üretilen elliyi aşkın maden çeşidi için yapılan değerlendirmede Türkiye, 29 çeşit ile dünyada ilk on ülke arasında yer almaktadır. Fakat; maden rezervlerimiz çok zengin değildir. Bu nedenle maden çeşidi bakımından ilk sıralarda yer alan ülkemiz, dünya maden pazarındaki payı açısından gerilerde bulunmaktadır.
Madenler, tabiatta ender olarak saf halde bulunurlar. Yer altından “filiz” adı verilen bileşimler halinde çıkarılan ham madenler; rafine edilip saf metal haline getirildikten sonra kullanıma sunulurlar. Maden filizleri, kayaçlar arasında “damarlar” ya da “yataklar” halinde bulunurlar.
Türkiye’nin bulunduğu arazi, değişik jeolojik devirlerde oluşmuş ve çok sayıda yer hareketine uğramıştır. Başka bir deyişle Türkiye’nin jeolojik yapısı oldukça karmaşıktır. Bu durum maden yataklarının çeşitliliğini sağlarken; öte yandan maden aranmasında ve bulunan maden yataklarının işletilmesinde çeşitli güçlüklere neden olmaktadır.
Cumhuriyetten önceki dönemde, maden üretiminin tamamına yakını yabancı şirketlerin elindeydi. Cumhuriyetin ilk yıllarında bu madenler yabancılardan alınarak millileştirildi.
Madencilik alanında ilk sistemli ve geniş ölçülü araştırma 1935 yılında Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü’nün (MTA) kurulması ile başlamıştır. Bundan itibaren birçok yer altı kaynağımız işletmeye açılmıştır. Türkiye madenleri ile ilgili büyük bir kuruluş da Etibank’tır.
DEMİR
Yurdumuzun birçok yerinde demir yatakları vardır. Ancak bunların önemli bir bölümü işletilmeye elverişli değildir. Türkiye’de iki ana demir metali havzası bulunmaktadır.
Bunlardan biri Sivas-Malatya arasındadır. Bu bölümün önemli yatakları Divriği ve Hasançelebi’dir. Demir-çelik sanayimizin ihtiyacının önemli bir bölümünü yüksek verimli bu yataklar karşılar.
İkinci havza, Kayseri’den Adana ve Kahramanmaraş’a uzanmaktadır. Bu bölümün önemli yatakları da Mansurlu ve Karamadazı’dır
Bu iki havzanın dışında Bitlis, Sakarya, Eskişehir yörelerinde de demir cevheri yatakları vardır.
BAKIR
Bakır, elektronik ve elektroteknik sanayiinde, uçak, motor, ev araçları yapımı başta olmak üzere birçok sanayi dalında büyük miktarlarda kullanılır.
Bakır madeni yatakları, genellikle çinko ve kurşun yataklarıyla birlikte bulunur.
Dogu Karadeniz Bölümü’nde yer alan havza oldukça önemlidir. Murgul (Artvin), Madenköy (Rize), Köprübaşı, Lahanos ve Asarcık (Giresun), Koyulhisar (Sivas) bu havzanın başlıca bakır-kurşun-çinko yataklarıdır.
Hatay ile Hakkari arasındaki başlıca bakır yatakları Maden (Elazığ) ve Madenköy’dür (Siirt)
Yurdumuzda 600’den fazla bakır, çinko ve kurşun yatağı mevcut olmakla birlikte günümüzde işletilen üç önemli bakır yatağı vardır: Bunlar,
• Maden (Elazığ),
• Murgul (Artvin) ve
• Küre’dir (Kastamonu).
25 bin tonu bulan yıllık bakır üretimi, iç ihtiyacımızı karşılayamadığından, bir miktar bakır ithal edilmektedir.
Kurşun-çinko yatakları içinde işletilmekte olanlar şunlardır : Akdağmadeni (Yozgat), Çamardı (Niğde), Aladağ (Kayseri), Koyulhisar (Sivas), Yenice (Çanakkale) ve Köprübaşı (Trabzon).
KROM
Krom; çok sert, çok iyi cilalanabilen ve paslanmayan bir maden olduğu için, madenî eşya yapımında büyük önem taşır. Bu maden, çeliğin sertleştirilmesinde ve paslanmayı önlemek için çelik eşyaların kaplanmasında kullanılır.
Türkiye’de krom yatakları oldukça yaygın ve dağınıktır. Öyle ki yurdumuzda bilinen krom yataklarının sayısı 700’ü geçmektedir. Bu yatakların toplandığı altı ana bölge şunlardır
• Guleman – Elazığ
• Fethiye – Köyceğiz – Denizli
• Bursa – Eskişehir
• Kayseri – Adana – Mersin
• Kopdag (Doğu Anadolu)
• İskenderun – islâhiye – Kahramanmaraş
Ülkemizde, ferrokrom tesislerinin yetersizliği nedeniyle, üretilen kromun önemli bir bölümü ihraç edilmektedir. Kromun kullanım alanının yaygın oluşu nedeniyle Türkiye’de üretilen krom, dış piyasada her zaman alıcı bulmaktadır.
BOKSİT
Alüminyumun ham maddesi olan boksit, çok hafif olduğu için uçak sanayiinde, otomobil, ev eşyası, elektrik malzemesi yapımında kullanılır. Başlıca yataklar Seydişehir (Konya), Akseki (Antalya), İslahiye (Gaziantep) ve Milas’tadır.
Bu yataklar içinde en önemlisi Seydişe-hir’dekidir. Seydişehir alüminyum fabrikasının ihtiyacını karşılayan bu yataklar, Sugia gölünün batısındaki Gidengelmez dağlarının eteklerindedir.
BOR MİNERALLERİ
Bor mineralleri, sanayide sayısız denilecek kadar çok çeşitli işlerde kullanümakta-dır. Bor minerallerinden elde edilen boraks ve asitborik, özellikle nükleer alanda, jet ve roket yakıtı, olarak kullanılmaktadır. Bor mineralleri, dünyanın sınırlı birkaç ülkesinde bulunur. Bunlar içinde yedekleriyle en zengin ülke, Türkiye’dir.
Başlıca bor yatakları Kütahya, Eskişehir ve Balıkesir’dedir.
KÜKÜRT
Kükürt, kimya, lâstik ve boya sanayiinde; barut ve gübre yapımında; ziraî mücadelede kullanılır. Kükürdün bağcılıkta önemli bir yeri vardır.
Keçiborlu (İsparta) başlıca kükürt üretim yeridir.
ZIMPARA TAŞI
Zımpara taşı; hassas optik araçların merceklerinin parlatılmasında, zımpara kâğıdı ve özel çimento yapımında kullanılmaktadır. Taşları ve madenleri cilalamak için de toz halindeki zımpara taşından yararlanılır.
Başta Tire olmak üzere, izmir’in birçok ilçesinde, Akçaalan (Manisa) yöresinde, Söke, Karacasu (Aydm), Yatağan, Milâs civarlarında ve Denizli’nin Tavas ile Buldan ilçelerinde zımpara taşı yatakları vardır.
BARİT
Kullanım alanı oldukça geniştir. Boya, deri, kimya, şeker, cam, kauçuk sanayiilerin-de ve ilâç yapımında kullanılır. Petrol aramalarında da sondaj kuyularını ve duvarlarını sabitleştirmede çok işe yarar.
Türkiye; barit rezervlerinin zenginliği bakımından dünyada ilk sıralarda yer alır.
Türkiye’deki üretimin büyük bir bölümü, Alanya ve Gazipaşa (Antalya) ile Kahramanmaraş ve İçel yörelerindeki yataklardan sağlanmaktadır.
TUZ
Tuz, günlük ihtiyaçların yanı sıra, kimya sanayiinde, dericilik, konservecilik, zeytincilik ve tekstil sanayiinde kullanılmaktadır.
Türkiye’nin tuz ihtiyacı; denizlerden, göllerden, kaya ve kaynak tuzlarından karşılanmaktadır.
Ülkemizdeki tuz üretiminin üçte ikisi göl tuzlalarından elde edilmektedir. Ülkemizdeki en büyük göl tuzlaları Tuz Gölü’nde yer almaktadır. Bunun dışında Konya-Karapınar ve Kayseri’de de göl tuzlaları bulunmaktadır.
Ülkemizdeki deniz tuzlalarının en önemlisi İzmir’deki Çamaltı Tuzlası’dır. Türkiye’nin yıllık tuz üretiminin dörtte birinden fazlasını burası sağlamaktadır. Ayrıca istanbul (Tuzla), Edirne (Tekkegöl) ve Adana (Akdeniz) tuzlalarında da tuz elde edilmektedir.
Türkiye, kaya tuzu kaynakları bakımından çok zengindir. Kaya tuzu kaynaklarının başlıcaları Çankırı, Kars (Kağızman ve Tuzluca), Nevşehir (Gülşehir ve Tuzköy), Yozgat (Yerköy ve Sekili) ve Erzurum (Oltu ve Sarıkaya) illerindedir.
DİĞER MADENLER
Manganez, demirin içindeki kükürdün giderilmesi ve demirin çeliğe dönüştürülmesinde kullanıldığı için, demir-çelik sanayiinde büyük önem taşır. Karadeniz Eregiisi, Çayırlı (Ankara çevresinde), Uluköy (Denizli’nin güneyinde) başlıca üretim alanlarıdır.
Antimon, kurşunla karıştırılarak cephane ve batarya yapımında kullanılır. Yüksek verimli antimon yatakları Niğde ve Tokat illerindedir.
Cıva, sıvı haldeki tek madendir. Eczacılıkta ve elektrik araçlarının yapımında kullanılır. Türkiye’nin cıva yatakları zengin sayılır. Belli başlı çıkarım yerleri izmir, Konya, Uşak, Niğde ve Balıkesir yörelerindedir.
Volfram, kaliteli çelik ve yüksek ısıya dayanıklı boya yapımında, elektrik ve elektronik sanayiilerinde kullanılan çok değerli bir madendir. Halen işletilen tek volfram (tungsten) yatağı Uludağ’dakidir.
Amyant olarak da bilinen asbest, Erzincan ve Hatay’da zengin asbest yatakları vardır.
Daha çok kaplamacılıkta (nikelâj) kullanılan nikel cevherinin, en zengin yatakları Manisa’dadır.
Maden, cam, kimya, seramik ve optik sanayiinde kullanılan flüorit, daha çok Kaman (Kırşehir), Şefaatli (Yozgat), Ovacık (Kütahya) ve Beylikahır’da (Eskişehir) bulunmaktadır.
Daha çok Mardin, Adıyaman, Hatay, Bingöl, Bitlis yörelerinde bulunan fosfat; özellikle sunî gübre yapımında çok gerekli bir ham maddedir., Tabiî soda ise daha çok Beypazarı’nda; Manyezit yatakları ise Kuzeydoğu Anadolu’da bulunmaktadır.
Yurdumuzda ayrıca metalik olmayan maden yatakları da vardır. Bunların başlıcaları mermer, kil, kaolin, kireçtaşı, lületaşı ve Oltutaşıdır.
