Türkiye’de engellilerin yaptığı sportif faaliyetler ve bu konuda çalışan kurumlar nelerdir? Türkiye’de bedensel, zihinsel, görme ve işitme engelli sporları.
Türkiye’de Engelli Sporu
Ülkemizde engellilere yönelik sportif faaliyetler, sayıları 7,5 milyona yaklaşan engelli insanı spor yoluyla topluma kazandırmak, kendilerine olan güvenlerini artırmak, eğitimlerine katkıda bulunmak gibi son derece önemli amaçlar taşımaktadır. 21 Kasım 1990 tarihinde Gençlik Spor Genel Müdürlüğü bünyesinde Türkiye Özürlüler Spor Federasyonu (TÖSF) kuruldu. Federasyonun başkanlığına Prof. Dr. Hıfzı Özcan getirildi.
Bu federasyon kurulana dek engellilerle ilgili spor da dahil olmak üzere tüm çalışmalar, 2908 sayılı Dernekler Kanunu gereğince Türkiye Sakatlar Konfederasyonu bünyesinde bir araya gelen kuruluşlarca yürütülmüştür. TÖSF bünyesinde ise kuruluşundan itibaren dört ana engelli grubun faaliyeti bulunmaktaydı:
1. Bedensel Engelliler,
2. Zihinsel Engelliler,
3. işitme Engelliler,
4. Görme Engelliler.
10 Kasım 1992 tarihine kadar Prof. Dr. Hıfzı Özcan’ın başkanlığındaki federasyon görevine devam etti. Daha sonra başkanlığa Tarık Bitlis geldi. Ardından Perihan Savaş ve yeniden Tarık Bitlis federasyon başkanlığı görevini yürüttüler. 1997’de Türkiye Özürlüler Federasyonu’nun adı “Türkiye Engelliler Spor Federasyonu” (TESF) olarak değiştirildi.
2000’de Türkiye Engelliler Spor Federasyonu dağıtılarak, yerine yukarıdaki anılan dört ana engelli grubu, dört ayrı federasyon olarak kuruldu. Bu dört engel grubunun yarışma sınıfları ve spor akti-viteleri şunlardır:
a. Görme Engelliler: Uluslararası Görmezler Spor Kuruluşu, görme engelli sporcuları üç kategoride sınıflandırmaktadır. Bu kategoriler şunlardır.
Sınıf B 1: Her iki gözde ışık algılamak olmayanlar veya el şeklini seçemeyenler.
Sınıf B 2: 2/80 görme keskinliğine ya da 5 dereceden daha düşük görme alanına sahip olanlar.
Sınıf B 3: 2/60-6/60 görme keskinliği olanlar veya görme alanları 5-20 derece arasındakiler.
Türkiye Görme Engelliler Federasyonu bünyesinde şu anda 6 spor dalında faaliyet yapılmaktadır. Bu spor dalları goalball, torbalı, atletizm, yüzme, satranç ve futboldur.
Torball, spor salonunda üçer oyuncudan oluşan iki takımla oynanır. Dikdörtgen sahanın dar taraflarında birer kale vardır. Oyunda kullanılan top, oyun alanının bir ucundan diğer tarafına gerilmiş üç ipin altından atılması gereken, ‘bellball’ adı verilen zilli toptur. Oyun alanı 16 metre uzunluğunda ve 7 metre enindedir.
Goalball, Avusturyalı Hanz Lorenzen ve Alman Sett Renidle tarafından 1946 yılında savaşta görme yetilerini kaybeden askerlerin rehabilitasyonu amacıyla oluşturulmuş bir oyundur. Oyun dünyaya 1976 Kanada Toronto’daki Paralimplyatlar sırasında tanıtılmıştır, ilk Dünya Şampiyonası da 1978’de Avusturya’da gerçekleşmiştir. 18 metre uzunluğunda, dokuz metre genişliğinde bir dikdörtgen saha içinde oynanır. Oyun üç asil, üç yedek oyuncudan oluşan takımlarla oynanır.
Görme engellilerde yüzme, serbest stilde 50-100 ve 400 metrede; sırt üstünde 100 metrede; kurbağalamada 100-200 metrede, kelebekte 100 metrede tüm kategorilerde, ferdî karışık 200 metrede B1 ve B2 kategorisinde; serbest ve karışık bayrakta da 4×100 metrede B1 ve B3 kategorisinde erkek ve bayanlarda yapılmaktadır.
Bir görme engellinin, gören bir insanın bile oynamakta zorlandığı satrancı oynaması ise takdire değer bir çabadır. Satranç tahtası üzerindeki figürlerin 1,5-2 saat süreyle insan beynine kazınması, hamlelerin bilgisayar gibi hafızaya işlenmesi, engelli sporcularımızın spora ve hayata nasıl dört elle sarıldıklarının en güzel göstergesidir.
GSGM kayıtlarına göre ülkemizde lisanslı görme engelli sporcu sayısı 658’dir. Bunların 398’i (107 bayan, 291 erkek) faaldir. 3 de sporcu kartlı sporcu bulunmaktadır. Görme engellilerde faaliyet gösteren başlıca spor kulüpleri ise; 6 Nokta Spor Kulübü, İges Spor Kulübü, İzge Spor Kulübü, Bursa Görme Engelliler Spor Kulübü, Kayseri Görme Engelliler Kulübü, Eskişehir Görsem, Samsun 6 Nokta, Gaziantep Görme Engelliler Spor Kulübü ve Çanakkale Görme Engelliler Spor Kulübü’dür.
b. Bedensel Engelliler: Federasyon kurulmadan önce uluslar arası kurallara uymadan gelişigüzel gerçekleştirilen çalışmalar günümüzde, uluslar arası kurallar uygulanarak bireysel sporlar ve takım sporlarında umut verici seviyeye ulaşmıştır. Bedensel engellilerde faaliyet gösteren spor kulüplerimizden başlıcaları; istanbul Sakatlar Spor Kulübü, iskenderun Sakatlar Spor Kulübü, Yaşama Sevinci Spor Kulübü ve izmir Sakatlar Spor Kulübü’dür. Bu engel grubunda yapılan spor branşları basketbol, atletizm, masa tenisi ve yüzmedir. 1994’te yapılan 25. Uluslararası New York Maratonu’nda kategorisinde altın madalya kazanan engelli atletimiz Yavuz Şap, 1995’te Uluslararası Vietnam Yarı Maratonu’nu da birinci bitirmiştir. 2003 yılında Almanya’nın Frankfurt kentinde organize edilen Bedensel Engelliler 6. Avrupa Bilek Güreşi Şampiyonasına katılan Türk milli takımı sporcularından Süreyya Ayçe sağ ve sol bilekte Avrupa birincisi, Nurettin Yüksel sol bilekte Avrupa ikincisi, sağ bilekte Avrupa üçüncüsü, bayan sporcumuz Hatice Günaştı ise sağ ile sol bilekte Avrupa üçüncüsü olmuşlardır. Uluslar Arası Paralimpik Komite tarafından 2003 yılında Hırvatistan’ın başkenti Zagreb’de düzenlenen Bedensel Engelliler Masa Tenisi Avrupa Şampiyonası’nda millî takımımız ilk kez uluslar arası bir şampiyonaya katılmış ve başarıyla yurda dönmüştür. 34 ülkenin katılmış olduğu şampiyonada ülkemizi 4 tekerlekli sandalyeli erkek, 4 ayakta erkek, 1 ayakta bayan sporcu ve antrenör Halit Çakan temsil etmiştir. 10 güfi süren müsabakalar sonucu 16 yaşındaki Neslihan Kavas sınıfında Avrupa 3.sü olmuştur. Ferit Atabey ve Engin Avcı’dan oluşan 9. sınıf ayakta erkek takımımız ise Avrupa 5.si olmuşlardır. Lisanslı bedensel engelli sporcu sayımız 791’dir. Bunların 555’i faaldir. (36 bayan, 519 erkek). Sporcu kartlı sporcu sayısı ise 14’tür.
c. işitme Engelliler: En etkin spor yapan engelli grubudur. 3. Sağırlar Dünya Grekoromen Güreş Şampiyonası 1991’de istanbul’da gerçekleştirilmiştir. Yaptıkları başlıca spor dalları; futbol, yüzme, güreş ve atletizmdir. Ülkemizde 30’u aşkın spor kulübü bu gruptaki engellileri bünyesinde toplamıştır. 1993 yılında Sofya’da yapılan Dünya Sağır ve Dilsizler Yaz Oyunları’nda güreşte ismail Otamış ile Erdinç Yıldız ikincilik, Mahmut Irk üçüncülük elde etmiştir. 1996’da işitme Engelliler Futbol Takımımız Dünya Şampiyonası finallerine katılmayı başarmıştır. Aynı takımımız 1997’de Danimarka’da yapılan işitme Engelliler Olimpiyatlarfnda şampiyon olmuştur. 2000 yılında ise işitme Engelliler Avrupa Güreş Şampiyonası’nda sporcularımız 9 altın, 2 gümüş ve 5 bronz madalya kazanmıştır. Türkiye’de 3492 lisanslı işitme engelli sporcudan 2110’u faaldir (140 bayan, 1970 erkek). Sporcu kartı olan sporcu sayısı ise 10’dur.
d. Zihinsel Engelliler: Bu alanda yapılan en önemli etkinlik ‘Zihinsel Engelliler Özel Olimpiyatları’dır. Özel Olimpiyat Programı Türkiye’de 1983 yılında, Prof. Dr Hıfzı Özcan’ın girişimleriyle İstanbul’da “Türk Spastik Çocuklar Derneği” tarafından başlatılmıştır. Zihinsel engelli çocuklara eğitim veren okul ve kuruluşlarla temasa geçilmiş, seminer ve uluslar arası yarışmalarla programın yurt çapında yayılmasına gayret edilmiştir. Bu programın sonucunda oluşturulan Özel Olimpiyat Organizasyonu, 1983 yılında Baton Rouge-Louisiana’da yapılan yarışmalarda Türkiye’yi 4 atletle temsil etmiştir. Bu dört atletimiz 6 altın ve 1 gümüş madalya kazanmışlardır. 1985 yılında İrlanda’nın Dublin kentinde yapılan Avrupa Ülkeleri Özel Olimpiyat Oyunları’na katılan 8 Türk atleti 5 altın, 5 gümüş ve 1 bronz madalya kazanmışlardır.
1986 yılında İstanbul’da ilk kez Türkiye Özürlüler Özel Olimpiyat Oyunları düzenlenmiş; istanbul’dan 100, Bursa ve Adapazarı’ndan 30 özürlü atlet 50 m koşu, 100 m koşu, durarak uzun atlama ve serbest yüzme dallarında yarışmışlardır. 1987 yılında Indiana’da yapılan 7. Uluslar Arası Özel Olimpiyatları’na katılan 10 Türk yarışmacı atletizm, yüzme ve masa tenisi dallarında 4 altın, 1 gümüş ve 5 bronz madalya kazanmışlardır. ‘Özel Olimpiyatlar’ın sonuncusu 2003 yılında Dublin’de düzenlenmiş ve 50 ülkeden 7000 sporcu 21 branşta yarışmıştır. Zihinsel engelli sporcularımız da bu organizasyonlarda yer alıp ülkemizi başarıyla temsil etmektedirler. 2000 yılında Hollanda’da düzenlenen Avrupa Özel Oyunları’nda zihinsel engelli sporcularımız tarihi bir başarıya imza atarak 16 altın, 11 gümüş, 8 de bronz madalya toplamıştır. Ülkemizde lisanslı zihinsel engelli sporcu sayısı 1111 ‘dir (454 faal; 62 bayan, 392 erkek). Sporcu kartlı sporcu sayısı ise 7’dir.
NOT:Sporcu sayıları ile ilgili verilen rakamlar 2005 yılına aittir.
