Türkiye’de ki mevcut göllerin oluşumu ve oluşumlarına göre genel özellikleri nelerdir? Türkiye’nin doğal ve baraj gölleri hakkında bilgi.
Kaynak: pixabay.com
1. DOĞAL GÖLLER
1. Tektonik göller, Tuz gölü, Türkiye’nin ikinci büyük gölü olmasına karşın çok sığ bir çanakta yer aldığından derinliği azdır.
Beyşehir Gölü, Türkiye’nin üçüncü büyük gölüdür. Derinliği fazla değildir. Tektonik kökenli olmakla birlikte, oluşumunda karstik olayların da etkisi olmuştur. Fazla suları, Suğla gölüne, yer altına ve Konya Ovası’na akar. Alttaki düdenlerle Manavgat çayına su gönderir. Bu nedenle suları tatlıdır.
Eğirdir Gölü, Antalya Körfezi’nin kuzeyindeki bir tektonik çukurlukta yer alır. Derinliği fazla değildir. Birbirinden dar bir bölümle ayrılan iki çanaktan oluşur. Kuzeydeki çanağa Hoyran, güneydekine Eğirdir gölü denilmektedir. Oluşumunda karstik erimelerin de etkisi olmuştur. Fazla suları güneydeki Kovada gölüne aktığı için tuzluluk oranı oldukça düşüktür.
Eber ve Akşehir gölleri : Batı Torosların kuzeyde kavis yaptığı yerdeki çöküntü alanının çukur kısımlarında bu göller yer alır. Eber gölü fazla sularını Akşehir gölüne gönderdiğinden suları tatlıdır. Sığ olan bu gölün kıyıları sazlık ve bataklıklarla kaplıdır. Akşehir Gölü, Sultan dağlarının kuzey etekleri ile Emirdağ kütlesi arasında yer alır. Sularını dışarıya gönderemediği halde Akşehir Gölü’nün suları fazla tuzlu değildir. Bunun nedeni, gölün tatlı su kaynaklarıyla beslenmesidir.
Burdur Gölü, Burdur yakınındaki kapalı havzada yer alır. Dışarıya akıntısı olmamakla birlikte suları fazla tuzlu değildir.
İznik Gölü, Güney Marmara bölümündeki çukurluklar dizisinin ortalarında yer alır. Göl, fazla sularını Garsak deresi ile Gemlik Körfezi’ne döktüğünden tuzluluk oranı düşüktür.
Ulubat gölünün büyük bir bölümünde derinlik 1-2 metredir. Yüzeyi de deniz seviyesine çok yakındır. Mustafa Kemalpaşa ve Orhaneli çaylarıyla, dipteki ve çevredeki karstik kaynaklarla beslenir. Gölün alanı, yağışlı dönemde genişler. Fazla sularını denize gönderdiğinden suyu fazla tuzlu değildir.
Kuş gölünün de derinliği azdır. Yayvan bir çanakta yer aldığı için su seviyesinde kabarma olduğu zaman sular çevreye yayılmakta, çevreyi bataklık haline getirmektedir. Hem Kocaçay’la beslenir hem de fazla suları bu akarsuyla Marmara’ya taşınır.
Diğer önemli tektonik göller, Ilgın (Çavuşçu), Çıldır, Acıgöl, Seyfe, Hazar, Hazapin, Tuzla, Suğla ve Çağa gölleridir.
2. Buzul Gölleri
Buzul göllerinin en büyükleri Sat dağlarının doruklarındadır. Rize Dağlarındaki başlıca buzul gölleri Mal gölü ve Deligöl’dür. Uludağ üzerindeki başlıca göller Aynalıgöl, Karagöl ve Kilimli göldür. Hakkari dağları üzerindeki en büyük göller Buzul dağları üzerindeki Gelyana ve Sat dağları üzerindeki Bey gölüdür. Mercan dağları üzerinde de birkaç küçük buzul gölü vardır.
3. Volkanik Göller
Türkiye’nin en büyük krater gölü Nemrut kraterinde oluşmuştur. Bu göl yağmur, kar ve kaynak sularıyla beslenir. Dip akıntılar ve buharlaşmanın azlığı nedeniyle bu gölün tuzluluk oranı çok düşüktür.
İç Anadolu’daki ilginç volkanik göllerden biri Meke tuzlası gölüdür. Ortasında volkanik bir tepe bulunan bu göl, dünyada çok az bulunan bir oluşum özelliğine sahiptir. Göl, iç içe iki volkanik patlama sonucu meydana gelen bir çanakta oluşmuştur. İç Anadolu’daki diğer volkanik göller Meke tuzlasının yakınındaki Acıgöl ile Nevşehir yakınlarındaki Acıgöl’dür.
Isparta yakınlarındaki bir patlama kraterinde yer alan Gölcük de bu tür göllerdendir.
4. Karstik Göller
Karstik göller daha çok Toroslar’da Obruk platosunda ve Sivas çevresindedir. Bu yerler dışında da tek tek karstik göllerin bulunduğu yerler de vardır.
Akdeniz Bölgesi’ndeki Kestel, Elmalı, Söğüt, Avlan ve Karagöl birer polye gölüdür. Beydağları’ndaki Pozan ile Gökdağ’daki Kirdüve gölleri ise birer dolin çanağında oluşmuştur.
Obruk göllerinin en yaygın olduğu yer Konya çevresidir. Yüzeyleri, bulundukları araziden 20-50m aşağıda olan obruk göllerinin derinlikleri fazladır. Örneğin Konya-Aksaray yolu üzerindeki Obruk köyü yakınındaki Kızören Obruğu’nun. derinliği 150 metreye yakındır. Sayıları oldukça fazla olan bu tür göller daha çok yer altı suları ile beslenirler. Bunların başlıcaları Çıralı, Meyil ve Timraş gölleridir.
Sivas çevresindeki karstik göller daha çok alçı taşı arazisinde oluşmuştur. Bunlardan başlıcaları Hafik, Batı Lota, Doğu Lota, Demiryurt ve Ulaş gölleridir. Bu tür göllere yörede “pur gölleri” de denir.
5. Doğal Set Gölleri
Set gölleri, bir çukurluğun önünün herhangi bir şekilde doğal olarak kapanması ve geride suların birikmesiyle oluşan göllerdir. Bu tür göllerin Türkiye’de hem sayıları fazladır, hem de oluşum şekilleri çeşitlidir.
a.Volkan Set Gölleri
Van Gölü, Nemrut’tan çıkan lâvların bir çanağın önünü tıkamasıyla meydana gelmiştir. 3713 kilometre karelik alanı ile Türkiye’nin en büyük gölüdür. Genişçe bir bölgenin sularını toplayan ve kapalı bir havza olan Van Gölü’nün en derin yeri, yüz metreyi geçer. Fazla sularını dışarı gönderemediği için seviyesi her yıl yükselmekte, aynı nedenle tuzluluk oranı da artmaktadır. Suları sodalı olduğu için gölün büyük bir kısmında canlı hayatı yoktur.
Çıldır Gölü’nün yüzeyi denizden 1959 metre yukarıdadır. Doğu Anadolu’nun ikinci büyük gölüdür. Fazla sularını bir gideğenle Arpa çayına döktüğü için suları tatlıdır.
Diğer önemli volkanik set gölleri yine Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Erçek, Nazik, Haçlı ve Balık gölüdür. Ağrı yakınlarındaki Balıklıgöl, deniz seviyesinden en yüksek göllerimizdendir.(2250 m).
b. Heyelân Set Gölleri
Bu göllerin başlıcaları Tortum, Trabzon-Akçabat arasındaki Sera gölü, Bolu’daki Abant gölü ve Yedigöller’dir. Reşadiye-Fatsa arasındaki Zinav gölü ile Sakarya’nın Akyazı ilçesi yakınındaki Sülük gölü ve Taşova (Amasya) ilçesindeki Borabay gölü de heyelân sonucu oluşmuştur.
c. Alüvyal Set Gölleri
Alüvyal set gölleri, birkaç biçimde ortaya çıkabilir. Sözgelimi Ankara yakınlarındaki Mogan ve Eymir gölleri ile Salihli’nin kuzeybatısındaki Marmara gölü yağmur ve sel sularıyla yamaçlardan inen alüvyonların bir derenin önünü tıkamasıyla oluşmuştur. Ege Bölgesi’nin en büyük gölü olan Çamiçi ve Fethiye Körfezi’nin batısındaki Köyceğiz Gölü bir alüvyal set gölüdür. Trabzon’daki Uzungöl de alüvyal set göllerindendir.
Sapanca Gölü : Gemlik Körfezi’nin doğusundaki bu göl eskiden izmit Körfezi’nin bir uzantısı durumundaydı. Alüvyonların zamanla körfezin önünü tıkamasıyla Marmara Deni-zi’nden kopmuştur.
d. Kıyı Set Gölleri
Kıyı set gölleri, (lagünler) koyların önlerinin kıyı kordonlarıyla kapanması sonucu oluşur. Büyük Çekmece, Küçük Çekmece ve Durugöl bu tür göllerin en büyükleridir.
Ayrıca deltalarda oluşmuş kıyı set gölleri de hayli çoktur. Çukurova deltasındaki Akyatan ve Akyayan, Kızılırmak deltasındaki Balık, Liman, Tuzlagöl ve Karaboğaz, Yeşilırmak deltasında Semenlik, deltalarda oluşmuş kıyı set göllerinin başlıcalarıdır.
tarimorman.gov.tr
2 – BARAJ GÖLLERİ
Akarsu vadilerinin dar boğazlar oluşturduğu yerlerde, akarsuyun önünün beton, taş ya da toprakla doldurularak set oluşturulması ve bu setin gerisinde suların birikmesiyle baraj gölleri oluşur. Türkiye’de
- • Elektrik enerjisi elde etmek, sulamada yararlanmak ve
- • Taşkınları önlemek
Amacıyla akarsular üzerinde çok sayıda baraj yapılmıştır. Bu baraj göllerinden bazıları çok büyüktür. Sözgelimi Türkiye’nin en büyük baraj gölü olan Atatürk baraj gölünün alanı 817 km2 dir. Doğal göllerle birlikte değerlendirildiğinde Türkiye’nin üçüncü büyük gölüdür.
Fırat nehri üzerindeki Atatürk Barajı, dünyanın en büyük barajları arasında yer almaktadır. Türkiye’nin ikinci büyük barajı yine Fırat nehri üzerinde Murat ve Karasu’nun birleştiği yerdeki Keban Barajıdır. Fırat üzerindeki diğer önemli baraj gölü Karakaya’dır.
Kızılırmak üzerindeki Hirfanlı, Altınkaya ve Kesikköprü; Seyhan üzerindeki Seyhan, Ceyhan üzerindeki Aslantaş, Dicle üzerindeki Devegeçidi; Sakarya üzerindeki Hasan Polatkan Türkiye’nin büyük baraj göllerindendir. Yeşilırmak üzerindeki Almus, Suat Uğurlu ve Hasan Uğurlu, Manavgat üzerindeki Oymapınar, Gediz üzerindeki Demirköprü ve Büyük Menderes üzerindeki Adıgüzel ve Kemer orta büyüklükteki baraj gölleridir.
Bunlardan başka, sayıları yüzden fazla çeşitli büyüklükteki baraj gölleri vardır.
Baraj göllerinden bazıları da, daha çok büyük kentlerin içme suyunu karşılamak amacıyla yapılmıştır. Ankara yakınlarındaki Çubuk-I, Çubuk-II, Kurtboğazı ve Bayındır barajları ile İstanbul yakınlarındaki Elmalı barajı bu türdendir.
Baraj gölleri dışında yağmur ve kar sularının çanaklarda birikmesiyle oluşan birçok gölet bulunmaktadır.Göletlerden daha çok sulama amacıyla yararlanılır.
