Yurdumuzda yer alan akarsularımızın rejimleri ile ilgili olarak bilgiler. Beslendikleri kaynaklara göre akarsularımız ve özellikleri hakkında bilgiler.
A- YAĞMUR SULARIYLA BESLENEN AKARSULAR
Türkiye’de sadece yağmur sularıyla beslenen akarsular, genellikle kısa boylu olanlardır. Çünkü çok dar alanlarda bile iklim farklılığı olduğu için, biraz uzun olan akarsularda yağmurun yanı sıra kar erimeleri de akımı etkilemektedir.
Akdeniz ve Ege bölgelerinde yıllık yağışın büyük bir kısmı kışın düştüğü için, bu bölgelerdeki akarsular da en fazla suyu ocak ve şubat aylarında taşırlar. Yaz aylarının kurak geçmesi ve buharlaşmaya bağlı olarak akarsuların seviyeleri yazın düşer. Bazı küçük akarsular ise tamamen kurur.
Karadeniz’deki akarsuların rejimleri, diğer bölgelerdekine oranla daha düzenlidir. Bu bölgede yağış miktarı fazla olduğu gibi kurak mevsim de yoktur.
B- KAR VE BUZ SULARI İLE BESLENEN AKARSULAR
Kar ve buz sularıyla beslenen akarsuların tipik örneklerine Doğu Karadeniz bölümünde rastlanır. Buradaki küçük akarsuların beslenmesinde yağmurdan çok kar ve buz suları etkilidir. Bu nedenle kar ve buzların erime dönemi olan ilkbahar ve yaz aylarında akım yüksek, diğer dönemlerde düşüktür.
Türkiye’deki akarsuların büyük bir bölümü kaynağını yüksek dağlardan alır. Iç kesimlerle yüksek yerlerde karasal iklim koşullarının egemen olduğu göz önüne alınırsa, akarsu rejimlerinde kar ve buz erimelerinin büyük ölçüde etkili olduğu görülür.
Türkiye’nin en önemli akarsuları olan Kızılırmak, Yeşilırmak, Seyhan, Ceyhan, Sakarya, Fırat ve Dicle nehirleri kaynaklarını iç bölgelerdeki dağlardan aldıklarından bu akarsuların seviyesinde kar erime dönemlerinde yükselme görülür.
C – KAYNAK SULARIYLA BESLENEN AKARSULAR
Türkiye’de akarsuların büyük bir kısmı kaynak sularıyla beslenir. Ancak kaynaktan çıktıktan sonra buharlaşma ve yağış gibi iklim etmenleri belirleyici duruma geçer. Bunlara rağmen az da olsa yıl boyunca gür kaynaklarla beslenen ve seviyelerinde çok az değişmelerin olduğu akarsular da vardır. Örneğin Manavgat Çayı bu türdendir.
Ç- GÖLDEN ÇIKAN AKARSULAR
Ülkemizde, göllerin gideğenleri durumunda birçok akarsu vardır. Türkiye’de gölden çıkan akarsular içinde en ilginç olanları Güney Marmara’dakilerdir. Öyle ki, Kuş gölüne dökülen Kocaçay ile Ulubat Gölü’ne dökülen Mustafa Kemalpaşa ve Orhaneli çaylan tekrar bu göllerden çıkarak akışlarına devam ederler.
Beyşehir Gölü’nden çıkan Çarşamba suyu ile Eğirdir Gölü’nden çıkan Kovada çayı gölden çıkan başlıca akarsu örnekleridir. Ay-nca Erzurum Ovası’ndaki Karasu ile Muş Ovası’ndaki Karasu ve Çıldır Gölü’nden çıkan Arpaçay, bu tür akarsuların Doğu Anadolu’daki örneğidir.
D- KARMA REJİMLİ AKARSULAR
Türkiye’de iklimin çeşitli oluşu ve çoğu akarsuyun değişik iklim bölgelerinden geçişi, çok sayıda karma rejimli akarsuyun ortaya çıkmasına yol açmıştır.
Türkiye’deki kısa boylu akarsular bile farklı iklim bölgelerinden geçmektedir. Bu nedenle seviyelerinde, yıl içinde birden fazla kabarma görülebilmektedir. Örneğin kaynağını iç bölgelerden alan Seyhan ve Ceyhan nehirleri hem karasal iklimin hem de Akdeniz ikliminin etkisindeki yerlerden sularını toplar.
İç kısımlarda yağışlar kışın kar, kıyı kesimlerinde yağmur şeklindedir. Iç kısımlarda en yağışlı mevsim ilkbahar, kıyı kesiminde kıştır. Iç kesimde karlar ilkbaharda erir. Bu dönemde kıyı kesiminde kar erimesi yoktur. Bu nedenlerle Seyhan ve Ceyhan gibi akarsular karma rejimlidir. Iç kesimlerden kaynaklarını alan büyük akarsularımızın tamamına yakını karma rejimlidir.
