Türkiye’de bitki çeşitliliğinin fazla olması, bitki örtüsünün zengin olmasının nedenleri nelerdir? Maddeler halinde açıklamaları
Türkiye’nin Bitki Örtüsünün Zengin Olmasının Nedenleri
Türkiye 12.000 den fazla bitki türüyle dünyanın en zengin bitki çeşitliliğine sahip bölgelerinden biridir.
Ülkemiz;
a-Kendi ortamına özgü bitki topluluklarını,
b-Avrupa-Sibirya bölgesi bitki topluluklarını,
c-Subtropikal-tropikal bitki topluluklarını,
d-İran-Turan çölümsü bitki topluluklarını bünyesinde barındırır.
Ülkemizin bitki çeşitliliğinde çok zengin olmasının başlıca nedenleri:
A- İklim şartları:
Ülkemizde hüküm süren iklim şartları ile bitki toplulukları arasında son derece sıkı bir ilişki görülür. İklim şartlan (sıcaklık, nemlilik ve yağış şartları, güneşlenme şartlan, rüzgarlar ve basınç şartları) fizyonomik görünümlerini, hayat şartlarını ve coğrafi dağılışlarını etkiler.
1- Karadeniz iklimi:
Her mevsimi yağışlı geçer, yıllık yağış miktarı 1000 mm ve üzerindedir. Atmosferde nem oranı yüksektir. Yazlan serin ve kışları ılımandır.
Kıyıdan itibaren 1000 metre yüksekliğe kadar olan ılık ve nemli bölgede kış aylarında yaprağını döken ağaçların oluşturduğu ormanlar kıyı boyunca uzanır. Kayın, gürgen, kızılağaç türleri, kestane, ıhlamur, akça-ağaç ve çeşitli meşe türleri yer alır.
Soğuk ve nemli iklim şartlarının hüküm sürdüğü 1000-2000 metre yükseltileri arasında altta karışık ormanlar ve yükseklere doğru iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar yer alır. Karaçam, sarıçam, Uludağ köknarı ve ladin muhtelif yörelerde baskın olarak görülür. Ladin ve kayın sisli ortamları seven, güneş ışığına fazlada ihtiyaç göstermeyen türlerdir.
2- Akdeniz iklimi:
Akdeniz, Ege ve Marmara kıyı kuşakları boyunca görülür. Kışlaları ılık ve yağışlıdır. Don olaylarına sıkça rastlanmaz.Yazları sıcak ve kuraktır.Yıllık yağış miktarı 600-1000 mm civarındadır.
Subtropikal ve tropikal bitki topluluklarını barındırır. Kızıl çam, maki adı verilen bitki türlerini ve garik bitki topluluklarını barındırır. Deniz seviyesinden 1000 metreden daha yüksek Toroslar’da Toros köknarı, sedir ve karaçam ormanları yer alır.
3- Ilıman karasal iklim:
Ülkemizin deniz etkisine kapalı iç bölgelerinde görülür. Yerşekillerinin etkisine bağlı olarak bölge ya da yöreler arasında farklılık gösterir. Genelde yıllık yağış miktarları düşük, kış ayları soğuk ve kar yağışlıdır. Don olayları görülür. Yaz mevsimi genelde sıcak ve kuraktır. En yağışlı mevsim ilk bahardır, iç bölgelerimizin 1200 metreden daha alçakta kalan yörelerinde İran-Turan çölümsü bitki topluluklarını bünyesinde barındırır, otsu bitkiler ve stepler yaygın olarak görülür. Buralarda yağışların yetersizliği ormanların yetişmesini önlemiştir.
İç bölgelerimizin 1200 metreden daha yüksekte kalan yörelerinde yağışların artması ve düşük sıcaklık şartlarından dolayı buharlaşmanın azalması kurakçıl ormanların yetişmesine imkan hazırlamıştır. Meşe, karaçam ve ardıç toplulukları görülür.
Kuzeydoğu Anadolu’da yazların serin ve yağışlı geçmesi, kışların sert ve kar yağışlı olması yıllık 500mm yağış almasından dolayı Sarıkamış çevresinde sarıçam ormanları yer alır. Güney Doğu Anadolu’nun alçak düzlüklerinde yaz aylarının çok sıcak ve kurak geçmesi, buharlaşma şartlarının şiddetli olması çölümsü bozkırların görülmesine neden olmuştur.
- Ülkemizde ormanların yatay yönde coğrafi dağılışını belirleyen temel doğal etmen nemlilik ve yağışlardır.
- Ülkemizde yıllık yağış miktarlarının 700-800 mm olduğu yörelerde orman örtüsünün yer alması beklenir.
- Aynı miktarda yağış almalarına rağmen Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde ormanların nemli veya kurakçıl olması: yağış rejimi, atmosferdeki nisbi nem oranı ve sıcaklığa bağlı olarak buharlaşma şartlarını her iki bölgemizde farklılık göstermesidir.
- Çukurova ve Harran ovalarında yıllık yağış miktarlarının birbirlerine yakın olmasına rağmen atmosferdeki nisbi nem oranının ve buharlaşma şartlarının farklı olması doğal bitki topluluklarının farklı olmasına neden olmuştur.
- Ülkemizde görülen samyeli ve fön rüzgarları neden oldukları aşırı buharlaşma nedeniyle doğal bitki örtüsünün sararmasına ve kurumasına neden olabilmektedirler.
- Denizde karaya doğru esen ılık ve nemli rüzgarlar dağların yamaçlarında sis ve yağışlara neden olmakta ve bitkiler için ideal ortamlar meydana gelmektedir.
- Sıcaklık şartları bitki topluluklarının yatay ve dikey yönde dağılışını belirlemektedir. Doğal bitki örtüsünün üst sınırını sıcaklık belirler. Dağın yamacı boyunca bitkiler kuşaklar oluşturur.
Ülkemizde sıcaklık şartlarının Akdeniz kıyılarından kuzeye doğru gidildikçe azalması, deniz seviyesinden yükseklere doğru çıkıldıkça azalması ve dağların güneye bakan yamaçlarının daha sıcak olması bitki topluluklarının coğrafi dağılışını etkilemiştir.
B- Yerşekillerinin Etkisi
Doğal bitki örtüsü üzerinde dolaylı bir etkide bulunur. Yerşekilleri iklim şartları, yeraltı sularını ve toprak özelliklerini belirler. Dolayısıyla bitki örtüsü üzerinde etkili olur.
Yükseltinin etkisi:
Deniz seviyesinden itibaren yükseklere doğru çıkıldıkça sıcaklık ve yağış şartları da değişir. Bu durum ülkemizde doğal bitki örtüsünün yamaçlar boyunca en az üç kuşak oluşturmasına neden olmuştur.
Bakı şartları:
Ülkemiz kuzey yarımkürede yengeç dönencesinin kuzeyinde yer aldığı için bakı şartlarının etkisini hisseder.Dağların güneye bakan yamaçları kuzeye bakan yamaçlarına göre güneş ışınlarını daha dik ve çok alır. Kuzeye bakan yamaçlar ise daha az ve daha dar açılarla güneş ışığı alır. Bu durum güneye bakan yamaçlarda sıcaklık ortalamalarının ve buharlaşma şartlarının daha yüksek olmasına neden olmuştur.
Buna göre;
- Doğal bitki örtüsünün üst sınırı güneye bakan yamaçlarda daha yükseklerde yer alır.
- Güneye bakan yamaçlarda kuraklığa dayanıklı bol güneş ışığı isteyen bitkiler yer alır.
- Aynı tür bitkiler güneye bakan yamaçlarda daha kısa bir süre içinde yetişirler.
- Kuzeye bakan yamaçlarda serin ve nemli ortamları seven bitki türleri yer alır.
Dağların uzanış doğrultuları:
Ülkemizde dağ sıraları genelde doğu-batı doğrultuda uzanırlar. Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında denize paralel uzanan dağlar deniz üzerinden gelen nemli ve ılık hava kütlelerinin iç kısımlara girmesini engelleyerek iklim şartlarının karasallaşmasına neden olurlar. Bundan dolayı dağların denize bakan yamaçları ile arka yamaçları arasında doğal bitki örtüsü farklılaşır.
Batı Anadolu’da dağların kıyıya dik uzanması nedeniyle deniz üzerinden gelen nemli hava kütleleri iç kısımlara kadar rahatça sokulabilir. Dolayısıyla makiler ve kızıl çam ormanları Uşak dolaylarına kadar sokulabilir.
Ülkemizde dar ve derin vadilerin, çöküntü ovalarının ve çukurlukların yer alması dar bir sahada mikro-klima iklim şartlarının oluşmasına neden olmuştur. Bu durum ülkemizde endemik bitki türlerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
- Ülkemizde yerşekillerinin çeşitlilik göstermesi doğal bitki örtüsünün kısa mesafelerde değişmesine neden olmuştur.
- Yerşekilleri doğal bitki örtüsünün doğu-batı doğrultuda güneyden kuzeye doğru kuşaklar oluşturmasını engeller.
- Yükselti ülkemizde doğal bitki örtüsünün batıdan doğuya doğru gidildikçe değişimine neden olur.
Arazinin drenaj durumu:
Bitkilerin yayılışında etkili olan faktörlerden biri de yeraltı sularının sızmadığı, taban suyu seviyesinin yüksek olduğu bataklıklar ve göllerin çevreleridir. Bu bölgelerde suyu seven ve sulu ortamlarda büyüyebilen bitkiler yetişir. Örnek: Günlük ağacı; Köyceğiz Gölü ve iğne Ada’da Karadeniz kıyılarında ise longos (dişbudak, karaağaç, söğüt, kızıl ağaç) ormanı görülür.
C- Toprak Şartları ve Anakayanın Etkisi
Ülkemizde bitki örtüsünün coğrafi dağılışında ve yetişmesinde etkili olan yerel faktörlerden biridir. Bilindiği gibi her bitkinin toprak istekleri birbirinden farklılık gösterir.
Örnek: Akdeniz kıyıları boyunca yer alan tuzlu halomorfik toprakları üzerinde tuzcul bitkiler yetişir.
Fıstık çamı: kozak yaylasında granitler üzerinde, Aydın- Koçarlıda gnayslar üzerinde, Amanoslar’da kuvarsitler üzerinde oluşan kumlu topraklar üzerinde yetişmektedir. Kalın ve horizonlaşmış topraklarda bitkiler daha hızlı ve gür gelişirken zayıf veya yoksun olan yamaçlarda bitkiler gayet cılız topluluklar halindedir.
D-Biyotik amiller:
1- Bitkilerin kendi aralarındaki mücadeleler
2- İnsanların etkileri: İnsanlar tarımsal faaliyetler, yakacak ve diğer ihtiyaçları, mera hayvancılığı için otlak alanlarının bulunması, maden işletmeleri, yol ve baraj yapımları,yerleşim alanlarının kurulması gibi faaliyetler bitkilerin yetişme alanlarını etkiler.
- Kızıl çam ormanlarının tahrip edildiği bölgelerde makiler,
- Makilerin tahrip edildiği bölgelerde garik,
- İç ve Doğu Anadolu’da karaçam ormanlarının tahrip edildiği bölgelerde meşe ağaçları yaygınlaşmıştır.
- Meşelerin tahrip edildiği iç bölgelerimizde antropojen bozkırlar ön plana geçmiştir.
3- Çeşitli hayvanların etkileri
4- Böcekler,mantarlar ve çeşitli bitki hastalıklarının etkisi
5- Orman yangınlarının etkisidir.
