Türklerin Müslüman olma sebepleri ve bu yolda etkili olan şahıslar, Türklerin İslama katkıları, yaptıkları ve katkıda bulunanlar.
Türkler ve İslamiyet (9. Sınıf Din Kültürü)
Türkler İslam’dan önce Budizm, Zerdüşlük, Maniheizim, Yahudilik ve Hristiyanlık dinleriyle tanışmışlardır. Genel olarak inandıkları din ise Gök Tanrı dini olmuştur. Türkler ilk defa Emeviler Dönemi’nde Müslüman Araplarla karşılaşmış, Emevilerin sert tutumu ve ırkçı bakış açısı Türklerin İslamiyet’i kabulünü geciktirmiştir. Abbasiler Dönemi’nde 751 Talas Savaşı’nda Çinlilere karşı Abbasilerin yanında savaşmaları İslamiyet’i büyük kitleler hâlinde kabul etmelerine sebep olmuştur.
Türklerin Müslüman olmasına;
- İslam dininin sahip olduğu hoşgörü ve sevgi
- İslamiyet’in Türklerin mizacına uygun olması
- Türklerin inançları ile islamiyet inancı arasında benzerlikler olması
- Çeşitli fetih hareketlerindeki kaynaşmalar
- Tüccarların yaptığı faaliyetler
- Tasavvuf akımlarına mensup dervişlerin çalışmaları ve buna benzer faktörler katkıda bulunmuştur.
Not: İlk Müslüman Türk devleti İdil-Volga Bulgarlarının boy hâlinde İslamiyet’i kabulünden sonra Karahanlı Devleti’dir.
Türklerde İslam düşüncesinin oluşumundaki etkili şahsiyetler:
Ebu Hanife: Kufe’de dünyaya gelmiş, birçok alanda bilgin bir kişidir. Tüm yaşamını Irak’ta geçirmiştir. Hanefilik mezhebinin oluşmasına sebep olmuştur. Türklerin birçoğu bu mezhebin görüşlerini benimsemiştir. “Fıkhı Ekber”onun en meşhur eseridir.
• Maturidi: Semerkant’ta doğmuştur. Türk dünyasında etkin olan Maturidilik mezhebinin ön-cüsüdür. Türklerin inanç yapısı genelde bu görüşler çerçevesinde şekillenmiştir. Türbesi Özbekistan’da bulunur.
• Şafii: Gazze şehrinde doğmuştur. Abbasiler Dönemi’nde yaşamıştır. Fikri kargaşanın içinde “Risale” adında bir fıkıh (ibadetlerle ilgili ilahiyat bilim dalı) kitabı yazmıştır. Türbesi Mısır’da bulunur.
• Eşari: Basra’da doğmuştur. İnanç konusunda Eşarilik mezhebinin meydana gelmesini sağlamıştır. Türklerin İslamiyet algısı üzerinde tesir etmiştir.
• Ahmet Yesevi: Türk tasavvuf geleneğinin öncüsüdür. Kazakistan’da doğmuştur ve türbesi de Kazakistan’da bulunur. Onun açtığı yoldan birçok önemli şahsiyet ilerlemiştir. Anadolu’nun ilk erenlerindendir. Meşhur eseri “Divan-ı Hikmette yer alan güzel sözlerle İslam’ın hoşgörüsünü tanıtmıştır.
Ahmet Yesevi
• Ahi Evran: Ahilik teşkilatının kurucusudur. Azerbaycan’da doğmuştur. Osmanlı Dönemi’nde esnaf arasında saygın bir yeri vardır, insanlara dürüstlüğü ve iş ahlakını ahilik ile öğretmiştir. Ülkemizde Ahilik haftası da kutlanmaktadır.
Ahi Evran
• Hacı Bektaş Veli: Horasan’da doğmuştur. Ahmet Yesevi’nin yolunu takip etmiştir. Türklerin İslamlaşmasına büyük katkıları olmuştur. Ahilik Teşkilatı’nda da yer almıştır. “Makalat” meşhur eseridir. Türbesi, Nevşehir’in Hacı Bektaş ilçesindedir.
• Mevlana: Horasan’da doğmuş, hayatını Konya’da sürdürmüştür. O gün için Türklerin İslamlaşmasında, bugün için bütün dünyanın İslam öğretisinden etkilenmesinde büyük pay sahibidir. Birçok alanda bilgi sahibidir. Asıl etkisini Hümanizm üzerinde görmekteyiz. Bütün insanlara hoşgörü kapısını açmıştır. Hayatı Şems-i Tebrizi’yi tanıdıktan sonra değişmiştir. “Mesnevi” Türk-İslam medeniyetinin en değerli eserlerindendir. Türbesi Konya’da bulunur.
Mevlana
• Yunus Emre: Nerede doğduğu bilinmemektedir. Kabrinin Eskişehir’de olduğu tahmin edilmektedir. Türk tasavvuf edebiyatının en büyük şairidir. Şiirleri Allah sevgisi ile insan sevgisinin harmanlanmasından oluşur. Haçlı ve Moğol saldırılarına karşı insanlara şiirleriyle destek vermiştir.
• Hacı Bayram Veli: Ankara’da doğmuştur. Bayramiye Tarikatı, Anadolu coğrafyasındaki ilk Türk tasavvuf teşkilatıdır. Hayatını ilim yaparak ve zenginlerden topladığı yardımları fakirlere dağıtarak sürdürmüştür.
Türkler bu bahsedilen şahsiyetlerle ve birçok ilmî ve bilimsel çalışmayla İslam medeniyetine büyük katkılarda bulunmuşlardır. İslam’ın hoşgörü ikliminde yaşamasına Türklerin katkıları çok büyüktür.
Türklerin İslamiyet’e katkıları:
• Coğrafya: Piri Reis, Şeydi Ali Reis, Kâtip Çelebi çok önemli eserler ortaya koymuşlardır. Piri Reis’in bugünün dünyasının bir benzerini çizmesi hâlâ bilinemeyen bir sırdır.
Piri Reis Haritası
Not: Piri Reis’in Grönland’ın karalarının bir kısmının sular altında olduğu bir dönemde adanın bugünkü görünümünü gerçeğe uygun olarak çizdiğini biliyor muydunuz?
• Tarih:Taberi, Mesudi, İbn Haldun, Ahmet Cevdet Paşa en meşhurlarıdır.
• Astronomi: Battani dünyanın ekvatora eğimini doğru hesaplamış, Güneş ve Ay tutulmasını anlatmıştır. Harezmi atlaslar hazırlamıştır. Uluğ Bey Semerkant’ta rasathane kurmuş ve evreni gözetlemiş, Ali Kuşçu gibi büyük bir alimin yetişmesini sağlamıştır.
İbn Sina’ya ait bir çizim
• Tıp: Dünya tarihinin yetiştirdiği en büyük hekim, filozof ve fizikçi İbn Sina olmuştur. Onun tıp alanında yaptığı yenilikler hâlâ güncelliğini korumaktadır. Avrupalılar Hipokrat‘tan çok İbn Sina‘ya yemin etmişlerdir. El Kanun Fi-Tıp kitabı 600 yıl Fransa’da üniversitelerde ders kitabı olarak okutulmuştur.
• Felsefe: İslam dünyası içinde en büyük filozoflar Türk-İslam medeniyeti içerisinde çıkmıştır. İkinci öğretmen adını alan Farabi, bir anlamda Kindi’den sonra İslam felsefesinin kurucusudur. Aristo felsefesini dünyaya anlatan kişidir. İbn Sina bütün alanlarıyla sistematik bir felsefe oluşturmuş ve onun görüşleri bütün dünya tarafından takdir görmüştür.
Fizik: Özgül ağırlık, yerçekimi, ışık kırılmaları, optik ve daha birçok konuda ciddi çalışmalar yapılmıştır. Biruni, Kindi, Farabi, İbn Sina, İbn Heysem başlıca alimlerdir.
Farabi Balmumu Heykeli
• Kimya: Zekeriya Razi, Cabir, İbn Heysem başlıca kimya alimlerdir.
• Matematik: Logaritmanın sistemleştirilmesi, sıfırlı ondalık sayıların bulunması önemli buluşlardır. Harezmi, Ali Kuşçu, Tusi, Hızır Bey önemli isimlerdir.
• Botanik ve Zooloji: Abdullah ibn Baytar, Ebu Zekeriya önemli isimlerdir. Hayvan hastalıklarıyla ilgilenen kişilere Baytar denmesi buradan gelmektedir.
• Dil ve Edebiyat: Türklere ait edebi eserler; Yusuf Has Hacip–Kutadgu Bilig, Kaşgarlı Mahmud-Divan-ı Lügai’t-Türk.
• Mimari: Alaattin Camii, Sivas Divriği Ulu Cami, Bursa Ulu Cami, Mimar Sinan‘ın Süleymaniye, Selimiye gibi birçok sanat eseri İslam mimarisinde önemli bir yere sahiptir. Bu alanda Mimar Sinan, Mimar Kemal gibi büyük dehalar Türk-İslam medeniyetinin yetiştirdiği şahsiyetlerdir.
• Musiki ve müzik: Farabi’nin Müzik Kitabı vardır. Dede Efendi, Itri, Hacı Arif Bey, III. Selim büyük Türk bestekarlarıdır.
• Güzel yazı, süsleme: Kur’an’ı el yazısı ile güzel yazma (hat) oldukça gelişmiştir.
