Eski Türklerde ve Anadolu’da Türk evleri hakkında bilgi.
Eski İstanbul Evleri
Orta Asya Türkleri evlerini çoğunlukla kerpiçten yaparlardı. Taşı bol olan bölgelerde ise kerpiç yerine taş kullanılırdı. Türkler’in daha sonra, Anadolu’da yaptıkları evlerde Orta Asya ev biçimleri görülmekle beraber, iklim şartlarının değişikliği de göz önüne alınıyordu. Böylece, zamanla Orta Asya etkileri tamamen kayboldu ve Anadolu evleri meydana geldi.
Evlerin yapımında dayanıklı malzemeler kullanılmadığı için Türkiye’de bir veya iki yüzyıllık evlere pek az rastlanıyor. Yapılan incelemelere göre, Türkiye’de belli başlı dört tip ev yapıldığı anlaşılıyor. Bu evler bulundukları bölgelere göre şöyle sınıflandırılabilir:
1 — Doğu Anadolu bölgesi evleri;
2 — Orta Anadolu ve Rumeli bölgesi evleri,
3 — Güney Anadolu bölgesi evleri;
4 — İstanbul ve civarı bölgesi evleri.
Doğu Anadolu Evleri : Doğu Anadolu’nun soğuk iklimine uyacak şekilde yapılan evler, sıcak bölgelerdekilere hiç benzemez. Evlerin çoğu taştan yapılmıştır, iki katlıdır. Tek katlı olanlar da varsa da bunlar kışın biriken karların altında kalmayı önlemek için topraktan bir hayli yüksekte yapılmıştır. Ön kısımlarda fazla pencere yoktur. Damlar toprakla örtülüdür; toplanan karların çabuk temizlenebilmesi, evin sıcak durabilmesi için bu çareye başvurulmuştur. Ocaklara, bacalara çok önem verilir. Pencerelerin hepsi çift camlıdır, tavanlar yüksektir.
Orta Anadolu Evleri : Anadolu köy evleri çoğunlukla kerpiçtendir. Üstleri toprakla örtülüdür. Hemen hepsinin biçimi aynıdır. Bunlar eski Hitit evlerine çok benzer.
Orta Anadolu’daki kasaba ve şehir evleri ise çoğunlukla şöyledir: Kapıdan bir avluya girilir; buna “hayat” da denir. Evler iki katlıdır. Üç katlı olanlarına rastlanırsa da ikinci kat bir asma kat biçimine büründüğü için kat sayılmaz. Alt kat, ahır, samanlık, ambar gibi kısımlara ayrılmıştır. Üst kata, daha çok, üstü açık bir merdivenle çıkılır. Üst katta bir yanı açık genişçe bir veranda (taraça) vardır. Yaz aylarında ev halkı daha çok burada oturur. İçerisi dışarıdan görülmesin diye bu sofalar sokak tarafına değil, arka tarafa yapılır. Soğuğu çok olan memleketlerde Edirne ve Rumeli’de bu sofalar camekanla kaplıdır. Gerektiği zamanlar, camekanın pencereleri açılır. Odalar ekseriyetle sokağa çıkıntılıdır, cephede, yanlarda pencereleri vardır.
Türk evlerinde tavan tezyinatına çok önem verilmiştir. Eski evler içinde bir tablo kadar güzel nakışlar işlenmiş tavanlara rastlanır.
İstanbul Evleri : İstanbul’daki Türk evlerinde avlu yoktur, bahçe vardır. Zemin katında geniş bir sofa bulunur. Sofaya açılan odalar yemek odası, hizmetçi odası olarak kullanılır. Eskiden birinci kat haremlik, selamlık olarak ikiye ayrılırdı. Büyücek evlerde bunlar ayrı ayrı bölükler halindeydi, iki bölüğün arasındaki taşlığa bir dönme dolap koyarlardı. Bu dolap sayesinde kadınlarla erkekler birbirlerini görmeden evin içinde dolaşabilirlerdi. Her evin bir baş odası vardı. Burası evin efendisine, misafirlere mahsustu.
Evlerin ikinci katları daima dışarıya taşmıştır. Yer kazanmak için yapılan bu ilavelere “cumba” denilirdi. İkinci katın üstünde geniş bir saçak da o katı yağmurdan, güneşten korur, damlar kiremit kaplı, basıktır. Evlerin geniş sofaları sıcak yaz aylarında çok işe yarar. Odalar çok geniş, bol pencerelidir. İstanbul evlerinde ocak pek nadir görülür. Pencereler kafeslidir. Tavanlar tahtadır, çoğunda nakışsızdır.
Güney Anadolu Evleri : Güney Anadolu’da iklim başka bölgelerden daha sıcak olduğu için evlerin yapıları da ona göredir. Çoğu taştandır, duvarlar incedir, odalar bol pencereli, tavanlar yüksektir. İç bölümler bakımından ise öteki Türk evlerinden pek farkları yoktur.
