Belkide İslam Medeniyetine en büyük katkıyı yapmış olan millet olan Türklerin İslam medeniyetine katkılarının neler olduğunu anlatan yazımız.
Türklerin, İslam Medeniyetine askeri, siyasi, bilim, fen ve sanat alanlarında pek çok katkıları olmuştur. Rahatlıkla denilebilir ki Türkler, İslamiyet’i kabul ettikleri ilk yıllarından hemen sonra İslam kültür ve medeniyetini yüceltmek uğruna yoğun bir çalışma ve gayret göstermişlerdir.
- Türkler, İslamiyet’in daha geniş ve verimli sahalara hakimiyetini sağlamışlardır.
- Türkler, özellikle Abbasi döneminde Halifelik makamını bâtıni gizli örgütlere karşı savunarak varlığının devamını sağlamışlardır.
- İslam kültürünün farklı coğrafyalarda zenginlik katarak gelişmesini sağlamıştır.
- Devlet yöneticilerine destek olmaları sebebiyle Müslümanlar arasında siyasî birliğin oluşmasına vesile olmuşlardır
Türklerin Büyük Selçuk Devleti döneminde kurdukları medreselerde hem dini ilimlerden sayılan tefsir, hadis, fıkıh, kelam, tasavvuf gibi alanlarda, hem de müspet ilimlere olarak bilinen matematik, astronomi, tıp, fizik gibi bilim dallarında da seçkin bilim adamlarının çıkmasına vesile olmuşlardır.
İmam-ı Azam Ebu Hanife, İmam Maturîdi, Büyük tefsir ve dil bilimcisi Zemahşerî ve Fahreddin er-Razî, Kaşgarlı Mahmut, Yusuf Has Hacib vd. gibi din bilginleri yetiştirilmiştir. Yine Harezmi, el-Bîrunî, Uluğ Bey, Ali Kuşçu gibi müspet ilimlerle ilgilenen bilim insanları yetişmiştir,
Başta Cündüşapur, Bağdat, Şam, Mereğa, Semerkant, Buhara şehirleri gibi yerleşim merkezlerinin birer ilim ve kültür merkezi haline gelmesine vesile olmuşlardır.
İbn-i Sina
İbn-i Sina, Tıp sahasında dünyaca tanınmış bir otorite olmuştur. Daha o çağda şeker hastalığı ve sebeplerini, hastalıkların idrar tahlili ile anlaşılabileceği, enfeksiyonun nasıl bir şey olduğunu, kansızlık ve menenjit hastalıklarının tedavisine dair açıklamalarda bulunarak, tıp alanında yeni ufuklara açılmasına öncülük yapmıştır. Yazmış olduğu “el-Kanûn fi’t-Tıp ile Kitâbu’ş-Şifa“adlı eserleri son yüzyıllara kadar Avrupa’da okutturulmuştur.
Uluğ Bey-Ali Kuşçu Ve Takiyüddin Mehmet Efendi gibi bilginler, Astronomi ve uzay bilimi hakkında önemli buluşlarda bulunmuşlar ve yeni araçları bizzat icad etmişlerdir.
Pirî ve Şeydi Ali Reisler, Coğrafya bilimi hakkında oldukça önemli çalışmaları olan bilginlerdir. Çizdikleri haritanın ölçekleri, günümüzde modern teknik ve aletlerin vermiş olduğu ölçeklere yakın olması oldukça önemli görülmüştür. Örneğin Pirî Reis’in “Kitâb-ı Bahriye‘si, Şeydi Ali Reis’in Mir’ât’ül-Memâlik adlı kitapları oldukça meşhurdur.
Kaynak – 2
Türkler İslam medeniyetine 10. Yüzyıldan itibaren bilim, mimari, sanat, edebiyat ve felsefe alanında kendine özgün bir tarzda büyük değişiklikler oluşturdu. Fethettiği tüm coğrafyalara bugün bile etkilerini gördüğümüz ayrı bir anlam ve güzellikler kazandırmışlardır. Türkler tarafından kurulan Karahanlılar, Gazneliler, Tulunoğulları, İhşitoğulları, Selçuklu ve Osmanlı devletleri hem İslam’ın yayılmasında hem de İslam kültür ve medeniyetinin zenginleşmesinde eşsiz katkılar sağlamışlardır.
Türkler, dil ve edebiyat alanlarında yaptıkları çalışmalarla İslam-Türk medeniyetinin temelini atmışlardır. Yusuf Has Hacip’in ‘Kutadgu Bilig/Kutlu Bilgiler’ ve Kaşgarlı Mahmut’un ‘Divanü Lügati’t-Türk’ isimli eserleri bu sahanın ilk önemli örnekleridir. Ayrıca, Ali Şir Nevai, Mevlânâ, Hoca Ahmet Yesevi, Hac-ı Bektaşi Veli, Yunus Emre, Süleyman Çelebi, Karacaoğlan, Seyyit Nesimi, Pir Sultan Abdal gibi gönül erleri, meydana getirdikleri eserleri ile hem divan edebiyatının hem de tasavvuf edebiyatının gelişmesinde çok büyük katkılar sağlamışlardır.
Mimaride ise, bir şaheser olarak ortaya çıkan camilerin, medreselerin, kervansarayların, hanların, hamamların, türbelerin, daruşşifaların, imaretlerin, çeşmelerin ve köprülerin varlığı Türklerin oluşturduğu estetik ve sanatın sentezini Mimar Sinan ve diğer mimarların eliyle en güzel bir şekilde ortaya koyduğu eserlerdir.
Musikide ise Farabi ile ‘Kitabu’l-Musika’ isimli eserin sahibi olan Türkler, hem padişahları hem de Dede Efendi, Itri ve Hacı Arif Bey gibi şahsiyetleri ile özgün Türk müziğinin temellerini atmışlardır. Hafız Osman, Mustafa Rakım, İzzet Efendi ve Hamit Aytaç gibi ünlü hattatların eserleri Türklerin İslam medeniyetine sağlamış oldukları çok önemli sanat eserleridir.
Nizamü’l-Mülk
Nizamü’l-Mülk tarafından Bağdat’ta kurula Nizamiye Medresesi, Semerkant’ta kurula Uluğ Bey Medresesi, İstanbul’da kurulan Fatih ve Süleymaniye Medreseleri astronomi, matematik, geometri ve tıp alanında çok büyük bilginler yetiştirmişlerdir. İstanbul’da ilk rasathane 1576 yılında Takiyuddin Mehmet tarafından kurulmuştur. Bu alanda Ali Kuşçu, Biruni ve Nasiruddin Tûsi yaptıkları çalışmalarla Batılılar üzerinde etkili olmuşlardır.
Osmanlıların son döneminde kurulan Mühendishane-i Hümayun/ Teknik Üniversite’de hocalık yapmış olan İsmail Selenbevi logaritmanın kullanışını açıklayan bir eser yazmıştır. Ayrıca İbn-i Sina’nın tıp eserleri uzun yıllar Batı’da ders kitabı olarak okutulmuştur. Aydınlı Hacı Paşa’nın tıp alanındaki önemli eseri olan ‘Şifau’l-Eskam’ı tıp ilmine çok büyük katkılar sağlamıştır.
