Türklerin Tarih Boyunca Kullandığı Alfabeler hangileridir? Türk alfabeleri ve özellikleri nelerdir? Türk alfabesinin gelişimi.
Türklerin Tarih Boyunca Kullandıkları Alfabeler
Günümüz alfabesine gelene kadar, Türkler başlıca dört alfabe kullanmışlardır: Göktürk, Uygur, Arap ve Latin. Fakat tarih boyunca çeşitli ülkelere yayılan ve çok farklı kültürlerle etkileşim içinde olan Türkler, bu dört alfabe dışında başka alfabeler de kullanmışlardır. Ayrıca salt bir alfabenin harfleri olmayan, çeşitli eklemelerle Türklerin kendilerine uyarladıkları alfabeler de olmuştur. Nitekim “eski yazı” ya da “Osmanlı alfabesi” gerçekte Arap kökenli bir alfabedir ve Arap alfabesinin Türkçe’ye uyarlanmış şeklidir. Aynı şekilde günümüzde kullandığımız alfabe de salt Latin alfabesi değil, Latin kaynaklı “yeni Türk alfabesi”dir.
Göktürk alfabesi, Türklerin kullandıkları kesin olarak bilinen ilk alfabedir. Göktürkler dönemine ait bu alfabeden günümüze kalan en büyük kanıtlar, Orhun Anıtları’dır. Uygur alfabesiyse, İslam öncesi Türk tarihinin en parlak dönemi olan Uygurlar döneminde kullanılmıştır. Kağıdı ve matbaayı kullanan Uygurlar, kendilerine özgü bir alfabe geliştirmişler ve Göktürkçe’de 38 olan harf sayısını 18’e indirmişler, Arap yazısında olduğu gibi, sağdan sola doğru yazılan, “z” dışındaki bütün harflerin bitiştirildiği bir alfabe kullanmışlardır.
Türklerin İslamiyet’e geçişleriyle birlikte, Arap kökenli bir alfabe kullanılmaya başlamıştır. Kuran’ı, Hz. Muhammed’in hadislerini ve diğer dini eserleri öğrenme eğilimi, Arap alfabesinin kabulünde başlıca etken olmuştur. Ancak Türkler, Arap alfabesini doğrudan almamışlar; bazı harfler ekleyerek kendi dillerine uyarlamışlardır.
Başöğretmen Mustafa Kemal Atatürk
1 Kasım 1928’de kabul edilen yeni Türk harfleriyse, bu Arap kökenli alfabenin yerini almış ve Atatürk’ün inkılaplarından biri olarak tüm ülkede uygulanmıştır. Latince’den alman bu yeni alfabeyle okuma-yazma öğrenme hızı, eskiye kıyasla süratle artmış ve okuryazar oranı büyük boyutlara ulaşmıştır. Yeni alfabenin öğretilmesi için açılan “Millet Mektepleri”ne, başöğretmen olarak Mustafa Kemal öncülük etmiştir.
Yukarıda bahsettiğimiz dört alfabe -Göktürk, Uygur, Arap ve Latin- dışında, Kök Türkçe, Sogd yazısı, Manihai ve Hindistan kökenli Brahmi yazısı, Tibet ve Suriye kökenli Nasturi yazısıyla, Ermeni, Grek ve İbrani alfabelerinin de kullanıldığı bilinmektedir. Günümüzde Türkler arasında kullanılan alfabelerden biri de Kiril, diğer adıyla Slav alfabesidir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla bağımsızlıklarını elde eden Türk Cumhuriyetleri, kendilerine zorla uygulanan Kiril alfabesinden kurtulup, Türk alfabesine geçmeye başlamıştır.
