Halk edebiyatında türkü nedir, özellikleri nelerdir? Türkü örnekleri, Türkü hakkında bilgi.
TÜRKÜ :
Ortak Halk Edebiyatı’nda çok geniş bir alan kaplayan türkü, aşk ve tabiat güzelliklerine ait lirik konuları işler. Savaşlar ve yiğitlikler üzerine Söylenmiş türküler de vardır. Fakat bunlar, destanımsı bir nitelik taşırlar.
Ölçü ve kafiyeleniş bakımından destan ve koşmaya benzeyen türkü, öteki nazım türlerinden, şekilden çok beste bakımından ayrılır ve melodilerinin bölgesel özelliklerine göre Urfa ağzı, Eğin ağzı, Bozlak ağzı; Kayabaşı, Ezgi, Türkmanî gibi ayrımlar gösterir.
Türküler, şekil bakımından, değişen mısra kümele-riyle değişmeden tekrarlanan mısra ya da mısra kümelerinden meydana gelir. Değişen mısra kümelerine «bent», değişmeden tekrar edilen (yani bütün sözcükleri aym olan) mısra ya da mısra kümelerine de kavuştak (bağlama) denir. (Kavuştakları değişik mısralı olan türküler, genel kuralı bozmaz). Kavuştak, Halk Edebiyatımn etkisiyle türeyen Divan Edebiyatı «Şarkı»sındaki «Nakarat» ın karşılığıdır.
Türkü, hece ölçüsünün her kalıbıyla söylenebilir. Fakat çok kez ya semai kalıbı olan (4 + 4 = 8) lik, ya da koşma kalıpları olan (6 + 5 = 11), (4 + 4 + 3 = 11) lik ölçülerle söylenmiştir.
Türkülerin kafiyeleniş şekli genellikle şöyledir :
– b – b, (a b a b, a a a b), c c c b, d d d b, e e e b… Kavuştakların mısra sayısı birden fazla olursa kafiye düzerdi şöyle olur : aaabb, cccbb, d d d b b……
Bazı türkülerde mısra başlarına ya da sonlarına «ah!, of!, of of! aman!, aman aman!., gibi iç burkulmalarını anlatan ünlem sözcükleri getirilir. Bu sözcükler bazen ölçüye katılır, bazan da ölçü dışında bırakılır.
Aşağıda iki türkü örneği verilmiştir : i
KIZILIRMAK TÜRKÜSÜ
Kızılırmak parça parça olaydın
Her parçanı bir diyara salaydın
Sen de benim gibi öksüz kalaydın
Kızılırmak nittin allı gelini
Nasıl aldın allı pullu gelini
Köprüden geçerken köprü yıkıldı
Üç yüz atlı birden suya döküldü
Nice gelinlerin boynu büküldü
Kızılırmak nittin allı gelini
Nasıl aldın allı pullu gelini
TÜRKÜ
Eğin dağlarında güller bitmiyor
Viran bahçelerde bülbül ötmüyor
Yârimin sevdası serden gitmiyor
Gel ağam gel ağam gel de gene git
Akan gözüm yaşın sil de gene git
Eğinin etrafı dağdır meşedir
İçinde oturan beydir paşadır
Yüz elli mahalle beş yüz köşedir
Gel ağam gel ağam olma yalancı
Benim âhım eder seni dilenci
Sabahtan kalkıtım ki güneş parkyor
Ağam atın terkisini bağlıyor
Baktım ağam usul usul ağkyor
Tez gel ağamın tez gel dayanamıyom
Uyku gaflet bastı uyanamıyom
Türkülerde mahalli renklere rastlamak da mümkündür. Doğduğu memleketin güzellerini ve doğal güzelliklerini bulmak mümkün olduğu gibi, o beldenin özelliklerini de görebiliriz. Eğin’e ait ikinci türküde Eğin’in yüz elli mahallesiyle belli başlı beş yüz köşebaşısı olduğunu öğreniyoruz. Fakat bu gibi bilgi vermelerde şişirme (mübalâğa) bulunacağını da hatırdan uzak tutmamalıdır.
