Ülkelerin gelişmişlik düzeyleri neye göre belirlenir? İnsani gelişme indeksi nedir, az gelişmiş ülkelerin özellikleri nelerdir?
2006 Dünya insani gelişme endeksi dağılım haritası
Ülkelerin Gelişmişlik Düzeyleri
Ülkelerin Gelişmişlik Düzeylerini Belirlemede Kullanılan Ölçüler
Ülkelerin ekonomik, sosyal ve siyasi yapılarındaki farklılıklardan dolayı gelişmeyi tek bir ölçütle ifade etmek oldukça zordur. Gelişmişlik düzeyi ölçütlerinden en çok kullanılanı kişi başına düşen milli gelirdir.
Kalkınma ve gelişme 1970 yılı öncesine kadar ulusal gelirdeki artışla eşit görülmekteydi ancak bu yıldan sonra gelişmeyi insani, sosyal, kültürel, çevresel ve mekansal boyutlarıyla tanımlayan yeni yaklaşımlar ortaya çıkmıştır.
Ekonomik açıdan gelişmiş birçok ülkede sosyal sorunların çözülememesi üzerine ekonomik büyüme ve insani gelişme arasındaki ilişkinin önemi ortaya çıkmıştır. Bu doğrultuda ülkeler arası sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeylerinin de ortaya konduğu insani gelişme endeksi (İGE) önem kazanmış, Birleşmiş Milletler kalkınma programı tarafından (UNDP) 1990 yılında “insani Gelişme Raporu” yayınlanmaya başlamıştır.
İnsani Gelişme İndeksi
İnsani gelişme indeksi, her ülkedeki yaşam uzunluğu, okur-yazar oranı, eğitim ve yaşam düzeyi doğrultusunda hazırlanan bir ölçümdür. İnsanların iyi koşullarda yaşaması, özellikle çocuk haklan için bir ölçüt teşkil eder. Bir ülkenin gelişmiş, gelişmekte olan ya da gelişmemiş bir ülke olduğu; yaşam standartlarıyla, kişi başına düşen gelirle, devletin bireylere verdiği önemle belirlenir.
İnsani gelişme göstergesi ülkelerde başlıca şu gelişmeleri göz önünde tutar:
✓ Uzun ve sağlıklı bir yaşam ölçümü (ortalama yaşam süresi ile yapılır.)
✓ Bilgi ölçümü (okuryazar oranı (2/3’ü), ilkokul, lise ve üniversite kayıtları yüzdesi (1/3’ü) ile yapılır).
Ayrıca;
– Kişi başına düşen kâğıt tüketiminin
– Kişi başına düşen enerji tüketiminin
– Bebek ve çocuk ölümleri
– Ekonomide sanayi ve hizmetlerin payı
– İhracatta tarımın ve sanayinin payları
– Teknoloji kullanımı vb. özellikler de ülkelerin gelişmişlik düzeyleri konusunda ipuçları verir.
AZ GELİŞMİŞ ÜLKELERİN ÖZELLİKLERİ
EKONOMİK
**Kişi başına düşen gelir azdır.
**Sermaye yetersizdir.
**İhracatta hammaddelerin payı fazladır.
**Dış ticaret açığı fazladır.
**İşçi – işveren çatışması sık görülür.
**Enerji tüketim miktarı azdır.
**ithalatta sanayi ürünlerinin payı fazladır.
**Ekonomide sanayinin payı az, tarımın payı fazladır.
**Sanayi gelişmemiştir.
TARIM
**İklime bağımlılık fazladır.
**Tarımsal üretim düşüktür.
**Tarım ilkel yöntemlerle yapılır.
**Birim alandan alınan verim azdır.
**Sulama sorunu büyük ölçüde çözümlenmemiştir.
**Gübre kullanım miktarı azdır.
**Tarımda makine kullanımı azdır.
**Tarım topraklarında miras yoluyla bölünme fazladır.
DEMOGRAFİK
**Doğum oranı yüksektir.
**Temel gereksinimlerin karşılanmasında güçlük çekilir.
**Bağımlı nüfus oranı fazladır.
**Ortalama ömür kısadır.
**İşsizlik sorunu fazladır.
**Çarpık kentleşme görülür.
**Köyden kente göç oranı fazladır.
**Kır nüfus oranı kent nüfusundan fazladır
**Çocuk ölüm oranı yüksektir.
**Çalışan nüfus içinde tarımda çalışanların oranı fazladır.
KÜLTÜREL-SİYASAL
**Eğitim yetersizdir.
**Okuryazar oranı düşüktür.
**Kitap okuma oranı azdır,
**Yüksekokul mezunu oranı azdır.
TEKNOLOJİK VE DİĞER ÖZELLİKLER
**Halk teknolojik olanaklardan yeterince yararlanamaz.
**Beslenme yetersizlikleri yaygındır.
**Çevre kirliliği büyük boyutlardadır.
**Teknolojik gelişme gelişmiş ülkelere göre daha geridir.
