Uygur Devletleri Hakkında Bilgi

0
Advertisement

Çağlar boyunca bir çok devlet kurmuş olan Uygurların kurmuş olduğu devletleri ve uygarlık alanındaki önemleri.

Uygur Devletleri Haritası

Uygurlar M.Ö. 1. yüzyıldan M.S. XIII. yüzyıla kadar Hunlar’dan sonra yaşamış bir Türk topluluğudur. Orta Asya’da, ayrı ayrı devletler kurdular, birçok bakımlardan çağdaş uluslara örnek oldular. Uygur Türkleri’nin kurduğu devletler, genişlik, güçlülük yönünden, öbür Türk devletlerinden büyük değildi. Ancak, uygarlık tarihi bakımından, Uygurlar’ın yeri öbür Türk soylarınınkinden daha büyüktür.

Uygurlar Orta Asya’dan güneye doğru inerek, bugünkü Çin Türkistanı’na, Çin’in kuzey bölgelerine kadar yayıldılar. Çinliler, Uygur Türkleri’ne “Huy-Ho” adını vermişlerdi. Uygur yazıtlarında ise, Uygurlar kendilerinden “Türök” diye söz ederler. Sonradan, ilk büyük Türk uygarlığını kurdukları için, Uygur (uygar: medeni) adıyla anıldılar.

UYGUR DEVLETLERİ

Uygurlar büyük bir imparatorluk kurmamışlardı; kurdukları devletler küçük küçüktü. Gene de, bütün öteki Türk, Moğol toplumları üzerindeki etkileri büyük oldu; çünkü uygarlıkta çok daha ileriydiler.

Advertisement

Uygur devletleri, tarih sırasıyla, üçe ayrılır:

İLK UYGUR DEVLETİ : Uygurlar, başka Türk uruklarını da kendileriyle birlikte sürükleyerek, kuzeyden güneybatıya göç ettiler. İlk Uygur devleti 745’te kuruldu. Bu devlet, yüz yıl kadar Moğolistan’ı egemenliği altında tuttu. 846 yılında, Tibetliler’le Kırgızlar’ın saldırısına uğradı. Bu savaş sonunda da yıkıldı.

İKİNCİ UYGUR DEVLETİ : 851′ de kuruldu. Birincisinden daha da kısa ömürlü oldu. Ancak 20 yıl sürdü. Tibetliler’le Hiyalar’ın saldırısı sonunda, 871’de ortadan kalktı.

BÜYÜK UYGUR DEVLETİ : Dağılan Uygur boyları birleşerek, 873’te, yeni bir Uygur devleti kurdular. Bu devlet, Cengiz çağına kadar (XIII. yüzyıl) varlığını sürdürmeyi başardı. Asıl Uygur devleti dediğimiz devlet de budur. Uygurlar’ın başkenti Karabalgasun şehriydi.

Sonraları, bu Uygur devletinden bir uruk ayrılarak, batıda bir başka Uygur devleti daha kurdu. Doğudaki Uygurlar’a Beşbalık (Beşşehir) Uygurları, batıdakilere de Karahanlılar denildi.

BATI UYGUR DEVLETİ : KARAHANLILAR

Advertisement

Karahanlılar, bütün Uygur boylarıyla öbür Türk boylarını birleştirerek, güçlü bir devlet kurdular. Bu devletin en ünlü hakanı Satuk Buğra Han’dır. Bu han zamanında, hanla birlikte bütün imparatorluk İslam dinini kabul etti. Böylece, Türk tarihinin tam 12 yüzyıl süren Şamanlık çağı kapandı; İslam çağı başladı. Bu bakımdan, Karahanlılar’ın Türk tarihindeki yerleri büyüktür.

Ayrıca, Karahanlılar, Kaşgar’ı başkent yaparak, Türklüğün ağırlık merkezini bugünkü Moğolistan’dan Türkistan’a, yani açık denizlere, Yakın Doğu’ ya çok daha yakın bir bölgeye getirdiler. Türklüğün geleceğini çizmiş, Selçuklular’a yol göstermiş oldular.

Karahanlılar’ın kurduğu imparatorluk, daha eski Türk devletlerinin, Hun İmparatorluğu’nun sınırlarını bulamadı; Batı Türkistan’la Doğu Türkistan sınırları içinde kaldı. Karahanlılar’dan Musattan Salur Han, Harun Buğra Han büyük ün kazandılar. İlik Han zamanında, Karahanlılar Gazne Sultan’ı Mahmut’a yenildiler. İlik Han’ın yerine geçen Doğan Han’la Aslan Han da Gazneliler’le uğraşmak zorunda kaldılar. II. Aslan Han zamanında da Karahan Devleti ikiye bölündü.

XI. yüzyıl sonlarında, Karahanlılar Selçuklular’a bağlı bir devlet oldular. Karahanlılar Devleti 940’tan 1040’a kadar, tam yüz yıl sürmüştür.

DOĞU UYGUR DEVLETİ

Doğu Uygur (Beşbalık) Devleti’nin başına Buğra Han geçti. Buğra Han iç savaşlarla uğraşmak zorunda kaldı. 1125 yılında zehirlenip ölünce, devlet sarsıldı. Doğu Uygur Devleti’nin hanlarına önceleri Tapgaç denirdi; sonraları Hanlar Hanı denildi. Devlet, yüz yıl kadar kargaşalıklar içinde yaşadı. 1212′ de de, Cengiz Han bu devlete son verdi.

Uygurlar, bir süre Cengiz İmparatorluğu’nun, daha sonra da Çinliler’in boyunduruğu altında kaldılar. Bugün, Çin Türkistanı’nda yaşayan insanların büyük çoğunluğu Uygurlar’dır.

İLK BÜYÜK TÜRK UYGARLIĞI

Uygurlar, dil, sanat, yönetim alanlarında çağlarındaki uluslara öncü olmuşlardır. Uygurca yazılmış pek çok din, edebiyat kitabı vardır. Doğu Türkistan’da yapılan kazılarda birçok Uygur sanat eseri bulunmuştur. Bu eserler, Uygur dilinin, edebiyatının çok geliştiğini göstermektedir. Uygurlar 14 harfli bir alfabe kullanırlardı. Bugünkü Moğol, Mançu alfabeleri de Uygur alfabesinden alınmadır.

Uygurlar baskı işini de bilirlerdi. Yapılan kazılarda birtakım tahta baskı kalıpları bulunmuştur. Bu da, Uygurlar’ın daha VIII. yüzyılda kitap basmayı bildiklerini göstermektedir. Uygur tapınaklarında da renkli resimler, duvar süsleri bulunmuştur.

Uygurlar, bilim alanında da, Orta Asya’daki Türk uluslarıyla Moğollar’a öncülük ettiler. Buda dinini Türklerle Moğollar arasında yaydıkları gibi, Hint bilimini, felsefesini de bu uluslara tanıttılar. Uygurlar arasında Müslümanlık yayıldıktan sonra da, birçok İslam bilginleri yetiştirdiler. Uygur edebiyat, sanat adamları arapçadan, hintçeden pek çok çeviriler yaptılar. Hele Karahanlılar’ın Türk uygarlık tarihinde büyük yeri vardır. İslâm-Türk edebiyatının doğmasını Karahanlılar sağlamıştır. Hakaniye diyeliğiyle yazılmış Türk edebiyatının Kutadgu Bilik gibi, Divan-ı Lûgaat-it Türk gibi ilk büyük eserlerini de, gene onlar yazmışlardır.

Advertisement


Leave A Reply