Bir Türk boyu olan ve geçmişte Uygurlar Devletini de kurmuş olan Uygurlar ile ilgili olarak genel bilgilerin yer aldığı yazımız.
UYGURLAR, bir Türk boyu. Orhun yazıtlarında 717’deki ayaklanmalar dolayısıyla söz edilen Uygurların anayurtları Orhun, Selenga ve Tala ırmaklarının bulunduğu bölgeydi (bugünkü Moğolistan Bölgesi) iklimle toprak, tarım ve hayvancılığa elverişli değildir. Göçebe bir boy olan Uygurlar kalabalık bir kitle olmamalarına karşın, disiplinli ve cesur bir orduya sahiptiler.
Ata binmede ve ok atmada ustaydılar. Yaşamlarını akınlar yaparak geçirirler, koyun ve sığır beslerlerdi. Göktürkler, Uygurlara Baykal Gölü’nün güneyindeki bozkırların yönetimini verdiler. Uygurlar, Göktürklerin zayıf dönemlerinde Çin ve Doğu Türkistan’da ileri uygarlığa ve kültüre sahip kentlerle ilişki kurdular. Göktürklerin siyasal baskısı ortadan kalkınca da irkin unvanı taşıyan bir başkanın yönetimi altında birleştiler, zamanla ticaret yapmaya başladılar. Kabul ettikleri Mani dini Uygurların savaşçılığını azalttı, buna karşılık bilim, sanat ve ticaret yaşamında ilerlemeler oldu.
840’ta Kırgız Ordusu’nun Uygurların başkenti Ordu Balığ’ı ele geçirerek halkını kılıçtan geçirmeleri üzerine, kıyımdan kurtulan Uygurlar, çeşitli bölgelere göç ettiler, dağılarak güçlerini yitirdiler. 9. yüzyılın ortalarından başlayarak güçlendiler, Çinlilerin imparatorlarına karşı ayaklanmalarından yararlanarak sınırlarını genişlettiler. 9. yüzyıl sonunda Tanrı Dağları’ndaki bölgede yeni yurtlarını kurdular.
10. yüzyılda Tibet saldırısına son vererek ticaret, sanat ve edebiyatla ilgilendiler. Çin ile olan ilişkileri bozmadılar, ticaret alışverişini genişlettilerse de Moğol egemenliği altında ticaret önemlerini yitirdiler (1299). Demir, çelik ve silah üretiminde de ön plandaydılar. İpekçilikte ilerlediler, nişadırı üreterek Çin’e sattılar, boraks, bakıroksit gibi madenleri işlediler. Mani ve Budacılığa ait birçok eseri Uygurcaya çevirdiler. Çin’den kâğıdı aldılar. Baskı sanatında hareketli harfleri kullandılar. Dinsel konuları işleyen minyatürleri de başarılıdır.
