Ünlü İngiliz şair ve yazar William Shakespeare’in hayatı, biyografisi, kitapları, oyunları ve edebiyata katkıları hakkında bilgiler.
William Shakespeare
William SHAKESPEARE (1564 – 1616)
Dünyanın en büyük tiyatro yazarlarından biri olan, modern dramın kurucusu sayılan ünlü İngiliz sahne şairidir. Eserleri kadar hayatı ile de yüzyıllardır ilgi çekmiş, canlılığını hiç kaybetmemiştir.
«Shakespeare» adı çeşitli meselelerin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Yüzyıldan beri, Shakespeare var mıydı? Eserleri gerçekten onun muydu? Bu, yüzyıllardır sürüp gelen bir tartışma konusudur. Hayatı hakkında yazılı, sağlam kaynaklara dayanan pek bir bilgi olmayışı, hele eserlerini, sağlığında tam olarak yayınlamamış bulunması, kesin yazılış tarihlerinin bilinemeyişi gibi birçok aksaklıklar, bu belirsiz durumu yaratmıştır. O eserleri, ya Elizabeth devrinin ünlü fikir adamı Francis Bacon’un, ya da daha başka asilzadelerin yazdığı, ancak, bir aktör olan Shakespeare’in adını kullandığı ileri sürülmüşse de, bunlar ispat edilememiştir. Yalnız, Shakespeare’in bir aktör olarak yaşamış olduğu bir gerçektir.
William Shakespeare’in babası çiftçiydi. 1550 sularında Stradford kasabasına gelip yerleşti. Önce bakkallık yaptı, sonra şehrin belediye başkanlığına kadar yükseldi. Shakespeare’in annesi ise, varlıklı bir ailenin kızıydı. Alenin üçüncü çocuğu olarak 23 nisan günü Stradford-on-Avon’da dünyaya gelen William Shakespeare, ilkin, kasabanın ilkokuluna gittiyse de pek okuyamadı. Babasının dükkanında çalışıyordu. Bir ara kasap çıraklığı yaptığı da söylenir, 18 yaşındayken, 26 yaşındaki bir köylü kızıyla evlendi. 1583’te bir kızları, iki yıl sonra da biri kız, biri oğlan ikiz çocukları oldu. Oğlan, 11 yaşındayken, öldü.
Birkaç yıl sonra Shakespeare, o bölgenin Parlamento’da temsilcisi olan Sir Thomas Lucy ile, korusunda izinsiz avlanmak yüzünden arası açılınca, ailesini bırakıp kaçtı. 1592’ye kadar ne yaptığı kesin olarak bilinmiyorsa da, aktörlük yaptığı sanılıyor. 1593’te Shakespeare imzasıyla «Venüs’le Adonis», 1594’te «Lucrecia’nın Kaçırılışı» adlı şiir kitapları basıldı. Sağlığında kendi adıyla bastırdığı üçüncü eser de «Soneler»dir (1609). Bu şiirler, heyecanlı bir dille, coşkun bir üslupla, özlü sözlerle, «yakışıklı bir delikanlı ile esmer bir güzel kadın» için yazılmıştır.
Shakespeare, aktörlüğe belki de Leicester Beyi’nin oyuncuları arasında başladı. O zamanlar, tiyatro toplulukları ya kralın, ya kraliçenin, ya da saray soylularından birinin koruyuculuğu altında yaşayabilirdi. Kraliçe Elizabeth, ancak 1574’te, Londra’da tiyatro yapılmasına izin verdi. Halk için ilk tiyatroyu da, marangozken oyunculuğa heves eden James Burbage, Londra varoşlarında 1576’da yaptı. O zamana kadar oyuncular temsillerini han avlularında verirlerdi. Burbage’ın «The Theatre» (Tiyatro) adını verdiği yapıyı sonradan oğulları yıktırdılar, «Globe Theatre» (Dünya Tiyatrosu)nu kurdular. Shakespeare’ in de aktör olarak, daha sonra hem yazar, hem ortak olarak katılacağı tiyatronun üstü açıktı, yağışlı havalarda oyun verilemiyordu. Üstü kapalı tiyatrolar daha sonra yapılmıştır.
1581’de çıkarılan bir kararla oyunların ilk önce saray mensupları önünde oynanmasını şart koştu. Bu sansür yüzünden Shakespeare’in eserleri de önce sarayda seyredildi. Bu arada Shakespeare tarihi eserleriyle bir kısım komedilerini yazdı. 1596’dan sonra da önemli eserlerini verdi. 1600’den sonra ise, hem büyük, hem de karamsar fikirler bulunan eserler yazmaya başladı. Bu devre, onun hayatında en zengin devredir. 1603’te, Elizabeth’in ölümü üzerine tahta geçen I. James, Shakespeare’in de onda bir hissedarı olduğu Globe Tiyatrosu sanatçılarını «Kralın Oyuncuları» adı altında, kendi koruyuculuğuna aldı. Shakespeare, bu arada epey para da kazanmış, doğduğu şehirde geniş topraklar almıştı. Buna rağmen, ruhi durumundaki değişiklik, büyük trajedilerinde acı, buruk bir şekilde kendini gösterir. Son yıllarını Stradford’da geçirdi, Londra’ya pek seyrek indi. Söylendiğjne göre, bir gün sarhoşluk yüzünden hastalandı, çok geçmeden, gene bir 23 nisan günü 52 yaşıncda öldü.
Shakespeare’in Sanatı
Shakespeare’in sanatı, birçok yorumlara uğramıştır. Çünkü eserlerinde hukuk, siyaset, insan ruhu, toplum bilgisi, biyoloji, felsefe üzerine çok geniş bilgilere rastlanır. Düşünceleri son derece sağlamdır. Gerek manzum tiyatrolarında, gerek nesirle yazdıklarında, fikirler kadar duygulara da önem verir. Kişilerini birbirinden çok ayrı seçer. Bunları kesin çizgilerle seyircinin önüne koyar. Çağına ait gayet etraflı, kavrayışlı hükümler ileri sürer. Felsefesi, büyük trajediler çağında bile karamsar görünmekle birlikte, daima iyinin tarafını tutar, iyiyi zafere ulaştırır.
Shakespeare insan ruhunu eşelemekte çok derinlere inmiş bir yazardır. Kişileri, son derece gerçek kişilerdir. Romantik duygularla yaşayan bu kişiler arasında hasta ruhlara da, coşkun mizaçlara da rastlanır. Teknik yönden, klasik Yunan tiyatrosundan ayrılma, Shakespeare’den önce başlamıştı. Yalnız, Shakespeare, eski devrin ilkelerinden modern dramın kurucusu olacak kadar ayrılmıştır. Ancak son eseri olan «Fırtına»da klâsik tiyatronun «üç birlik» kaidesine dikkat etmiştir.
Başlıca Eserleri
Shakespeare’in başlıca eserleri şunlardır: III. Richard (Sir Laurence Olivier tarafından 1956’da filme çekildi); Yanlışlıklar Komedyası; Veronalı İki Bay; Aşkın Emeği Boşa Gitti; Romeo ile Juliet; Bir Yaz Gecesi Rüyası; Venedikli Tüccar; Kuru Gürültü: V, Henry (Arthur Rank tarafından başrolü Laurence Olivier’ye oynatılarak 1945’te filme çekildi); Beğendiğiniz Gibi; Julius Caesar, Onikinci Gece; Hamlet; Windsor’un Şen Dulları; Othello; Kral Lear; Macbeth; Antonius’la Kleopatra; VIII. Henry.
Bibliyografya — Dilimize çevrilen başlıca eserleri:
Antonius ile Kleopatra (S. Korkut, 1944); Atinalı Timon (O. Burian, 1944); Coriolanus (S. Sami Göknil, 1942); Hamlet (İst. Üniv. Ed. Fak. İng. Sem. 1941, 1943; O, Burian 1946, 2. Bası); Hırçın Kız (N. Sevin, 1935); Jül Sezar (M. Ş. Erden, 1930, N. Sevin 1942); Kral Lir (S. B. Göknil, 1937; İ. Şahinbaş, 1959); Makbet (M. Ş. Erden, 1931; Orhan Burian 1946; S. Eyüboğlu, 1962), Othello (O. Burian 1940); Romeo ile Jüliet (Y. Mardin, 1945; M. Ş. Erden, 1938; Ayla Günseli, 1939; A. Morun, 1959, manzum); Veronalı İki Centilmen (A. Givda, 1944); Bir Yaz Gecesi Rüyası (M. Ş. Erden, 1945; Asena Dora, 1956).
Hakkındaki eserler:
William Shakespear (Romain Rolland’dan çev. E. Kenber, Dr. Z, Oykut, 1949); Shakespeare Efsanesi (W. Ellis’ten çev. S. Polater, 1946); W. Shakespeare: Hayatı, Sanatı, Eserleri (O. Burian’ın notlarından haz. V. Günyol, 1955); Shakespeare I, M. Urgan, 1960); Shakespeare’de Türkiye, Türkiye’de Shakespeare (A. Kaynardağ, 1960).
