Osmanlı Devletinde XVIII. yüzyılda yapılan ıslahatları kimler, neden ve nasıl yapmışlardır? 18. yüzyıl ıslahatlarının genel olarak amacı ve özellikleri.
Islahatların Amaçları
• Avrupa’daki gelişmelerden yararlanarak askerlik alanında yenilik yapmak,
• Gerileme nedenlerini ortadan kaldırarak Osmanlı Devleti’nin varlığını sürdürmekti.
Lale Devri Islahatları
1. İlk matbaa kuruldu (1727) ve çeşitli kitaplar basıldı.
2. Bir tercüme heyeti oluşturularak bazı Arapça ve Farsça eserlerin çevirisi yapıldı.
3. Yalova’da bir kâğıt fabrikası açıldı.
4. İstanbul’da bir kumaş fabrikası ve çini yapım evi açıldı.
5. Yeniçerilerden bir itfaiye bölüğü (Tulumbacılar Ocağı) kuruldu.
6. İlk kez çiçek aşısı uygulandı.
7. Avrupa ülkelerinin başkentlerine ilk kez elçiler gönderildi.
Bu elçiler, diplomatik ve ticari anlaşmalar imzalamalarının yanısıra, Avrupa diplomasisi ve askerî gücü hakmda bilgi edinmekle de görevlendirilmişlerdi. Ancak bu elçilikler sürekli değildi.
Bu dönemde, Batı yaşamının bazı öğelerinin benimsendiği; pantolonun giyilmeye, koltuk ve iskemlelerin kullanılmaya başlandığı ve bu tür eşyaların Batı’dan ithal edilmeye başlandığı dikkati çekmektedir.
Avrupa’dan ressamlar getirtilerek saray duvarları süslendi. Birçok zengin, Batılı ressamlara portrelerini yaptırdı.
I. Mahmut Devri Islahatları
Daha çok askerî reformlar yaptı.
Avrupa’lı danışmanlardan yararlandı. Aslen Fransız olan Humbaracı Ahmet Paşa topçu ocağını Avrupa usullerine göre örgütledi.
Top dökümhanesi, baruthane ve tüfek fabrikası kuruldu.
Askerî bir öğretim merkezi olan kara mühendishanesi (Hendesehane) açıldı.
Halk kütüphaneleri kuruldu.
III. Mustafa Devri Islahatları
Fransa’dan Baron dö Tot ve başka mühendisler getirtti.
Topçu ve istihkâm sınıflarını ıslaha çalıştı.
Sürat Topçuları Ocağı’nın kuruluşunu sağladı.
Deniz mühendishanesi adıyla denizcilik okulu açıldı.
Tersane ıslah edildi ve yeni savaş gemileri yapıldı.
Avrupa’ya elçiler gönderildi.
Tıp ve astronomiyle ilgili birçok eseri batıdan getirterek tercüme ettirdi.
I. Abdülhamit Devri Islahatları
• Sürat topçuları adıyla yeni bir birlik kurdu.
• Ulufe alım-satımını yasakladı.
• Deniz harp okulu açtı.
• Yabancı uzmanlara uygulanan Müslüman olma ve kıyafet mecburiyetini kaldırarak onların gelmelerini teşvik etti.
III. SELİM DÖNEMİ ISLAHATI
III. Selim tahta çıktığında, komutanlarından kötü gidişi durduracak zaferler beklemişti. Zamanla bunun bir düş olduğunu anladı.
Batı, yaptığı atılımlarla her alanda Osmanlıları çok gerilerde bırakmıştı. Yapılacak en akıllıca iş, batıdaki yenilikleri Osmanlı Devleti’nde uygulamaktı.
• İlk iş olarak tüm askeri birlikler yeniden düzene konuldu.
• Subaylar ve erler sınavdan geçirildi, yeteneksizler ve dürüst olmayanlar ordudan atıldı.
• Kışlalar büyütüldü ve modernleştirildi.
• Eğitimin düzenli olarak yapılmasına özen gösterildi.
• Asker maaşları artırıldı ve düzenli ödenmeye başlandı.
• Yeniçeri sayısı yarı yarıya indirildi.
• Yeniçerilere, Avrupa tipi silah ve cephane verilmeye başlandı.
Reform hareketleri daha çok topçu, humbaracı, lağımcı ve top arabası birliklerinde başarılı oldu. Çünkü bu birlikler daha önce diğer ıslahatçılar tarafından düzeltilmişti.
Yeniçeri ve Sipahi ocaklarının reformlara karşı direnmeleri üzerine III. Selim, Avrupa yöntemine göre yeni bir askeri örgüt kurdu. Nizam-ı Cedit adı verilen bu askeri birliğin eğitimi için Avrupa’dan subaylar getirildi.
Bu birliğin giderlerini karşılamak, için İrad-ı Cedit adında bağımsız bir hazine kuruldu. Nizam-ı Cedit, kısa zamanda güçlü bir birlik durumuna geldi.
Bütün bu çalışmalara paralel olarak denizcilikte de hızla yeni düzenlemelere gidildi.
İngiltere ve Fransa’dan getirtilen subaylarla, top dökümhaneleri ve silah yapım yerleri modernleştirilmeye çalışıldı.
Batılı anlamda teknik okullar açıldı.
Mühendishane-i Bahrî-i Humayun genişletildi. Mühendishane-i Berrî-i Hümayun açıldı.
III. Selim’in, ekonomi ve toplum alanlarında çağdaşlaşmak için genel bir çabası yoktu. Bu alanda eski yöntemler işletilmeye çalışılıyordu.
Sorunları bastırıcı önlemlerle huzursuzluğun giderileceği ve ekonomik güçlüklerin yarattığı gerginliklerin ortadan kalkacağı sanılıyordu.
III. Selim de; devletin para ihtiyacını karşılamak için
• para değerini düşürme,
• zengin tüccarların mallarına el koyma,
• vergileri arttırma
gibi olumsuz yöntemlere başvurdu.
III. Selim zamanında gerçekleştirilen en önemli yeniliklerden biri diplomasi alanında oldu. Avrupa başkentlerinde devamlı elçilikler açıldı. Böylece Lale Devri’nde bu konuda atılmış olan adım, süreklileştirildi.
III. Selim’in reformları, pek başarılı olamamışsa da kendisinden sonrakiler için bir yol gösterici olmuş, çağdaşlaşma isteği giderek yayılmıştır.
XVIII. Yüzyıl Islahatlarının özellikleri
1. Amaç, Osmanlı Devleti’ni geleneksel yapısına kavuşturmak değil, Batılı yöntemlerde kalkındırmaktı.
2. Avrupa devletleriyle ilişkiler geliştirilmiş, Batının üstünlüğü kabul edilmiştir.
3. Batılı devletlerin eğitim sistemleri, savaş yöntemleri, askerlik teknikleri uygulanmaya başlanmıştır.
4. Islahatlar plânsız ve düzensizdi.
5. Islahatlar kurumlaştırılmadı, kişilere bağlı kaldı. Kişilerin ortadan kalkmasıyla durdu.
6. Ekonomi ve toplum alanında köklü atılımlara girişilemedi. Bu nedenle yenilikler belirli alanlarda yapılabildi ve yüzeysel kaldı.
7. Avrupa’daki bilim, sanat ve hukuk alanındaki gelişmeler alınmamıştır.
8. Yapılan ıslahatlara, ulema sınıfı, yeniçeriler ve halkın bir bölümü karşı çıkmıştır. Bu da yenilik hareketlerinin başarısızlıkla sonuçlanmasında oldukça önemli bir etkendir.
