Yankı nedir? Yankı nasıl oluşur, sesin yankılanması, ses yankısının bilimde kullanım alanları, özellikleri.
Yankı
Bazen, bağırdığınızda, az ya da çok bir müddet sonra, sanki biri sizi taklit ediyormuş gibi, bir yankı duyarsınız. Normal olarak, bağırdığınız vakit, ses dalgaları ağzınızı terk ederler ve uzaklara giderler. Bu halde hiç bir yankı duyulmaz. Fakat bazen, herhangi bir engel ses dalgalarını geri çevirirse, bunlar bir yankı halinde duyulabilirler. Yankıyı oluşturan ses dalgaları, bir binanın duvarları ya da bir dağın kayaları gibi bir engelle çarpışmadan sonra geriye yansıtılmışlardır. Bu bakımdan ses dalgaları tıpkı ışık gibi davranırlar. Bir ışık ışını bir ayna üzerine yöneltildiği vakit, ayna ışığı kendisinden uzaklaşacak tarzda yansıtır.
Işık o kadar büyük bir hızla yayılır ki bu iş ani olarak vuku bulmuş gibi görünür. Ses çok daha yavaş gider. Sesin hava içindeki hızı saniyede 340 metre civarındadır. Eğer bir silah ateş ederse, silahtan çıkan ses dalgaları hava içinde bu hızla gideceklerdir. Bir saniyede 340 metre gitmiş olacaklardır. Eğer sonra bir engel tarafından yansıtırlarsa, ses dalgalarının tekrar geri gelmeleri için de ayrıca bir saniye geçecektir, ve böylece silahı kullanan kimse yankıyı, atıştan iki saniye sonra duyabilecektir. Atışla yankı arasında geçen zamanın kaybedilmesi, yansıtıcı engelin uzaklığının yankı vasıtası ile tayini için bir metot sağlayacaktır.
Üzerlerinde radar bulunmayan gemiler bir buz dağından ya da bir kayadan olan uzaklıklarını kabaca takdir için bir düdük öttürüp yankısının geri gelmesini dinleyerek, benzer bir metot kullanabilirler. Mesela, eğer düdük öttürüldükten 10 saniye sonra yankı duyulursa, ses 3400 metre gitmiş olacaktır, ve dolayısıyla gemi bir kayadan ya da buz dağından 1700 metre uzaktadır.
Suyun derinliğini bulmak için kullanılan bir yankı aygıtı da aynı prensibe göre çalışır. Bu defa bir osilatör vasıtasıyle bir «süpersonik» ses verilir, ve denizin dibi tarafından geminin teknesinde bulunan bir mikrofona yansıtılır. «Süpersonik» sesler, insan kulağının duyamayacağı kadar yüksek perdeli seslerdirler. Bunların yankı metodunda kullanılmalarının sebebi, su tarafından adi ses dalgaları kadar çabuk soğurulmamalarıdır. Ses, su içerisinde havadakinden çok daha hızlı gider. Su içindeki hızı yaklaşık olarak saniyede 1440 metredir, yani hava içindeki hızının dört katından fazladır. Yankıların verdiği bilgi, onu bir hareketli kâğıt üzerine «geçiren» bir aygıta verilir.
Özel şartlar altında, aynı bir sesin birden fazla yankısı duyulabilir. Buna çok katlı (multiple) yankı adı verilir. Bu türlü yankılar gitgide zayıflayarak sonunda duyulmaz hale gelirler. Bu etki, sesi geri çevirebilecek birden fazla yansıtıcı yüzey bulunduğu vakit vaki olur. Her bir yansımada sesin büyük bir kısmı soğurulur ve yankı gitgide zayıflar.
Ses daima gittiği yoldan yansımaz. Işığın yansımasıyla aynı kanunlara itaat eder. Bir ışık demeti bir ayna üzerine belirli bir açıda geldiği vakit, gelen ışının normalde yaptığı açı yansıma açısına (yansıyan ışının normalle yaptığı açı) eşit olacak tarzda geriye döner. Buna göre eğer gelen ses dalgaları belirli bir yol üzerine kılavuzlanmış olurlarsa, onlar da ışık gibi, geliş açısı yansıma açısına eşit davranırlar. Sert ve parlak yüzeyler genel olarak iyi ses yansıtıcılarıdırlar, ve elbiseler gibi, yumuşak ve pürüzlü yüzeyler kötü yansıtıcılardırlar. Büyük bir boş oda, konuşanın sesini yansıtabilir, fakat oda kalabalık olduğu vakit elbiselerin büyük ölçüde ses soğurması sebebiyle belki de hiç yankı duyulmayacaktır.
1 Yorum
iyiki