Yerkabuğunu Oluşturan Taşlar nelerdir? Yerkabuğunu oluşturan taşların yapısı ve özellikleri nelerdir, hakkında bilgi.
Yerkabuğunu Oluşturan Taşlar
A. PÜSKÜRÜK (KATILAŞIM) TAŞLAR
Yerin derinliklerindeki magmanın, yerkabuğunun ince, zayıf yerlerinden basınç altında yukarı çıkarken, soğuyup katılaşması ile oluşmuş taşlara denir. Bu taşlara magmatik taşlar da denir. Magmanın yüzeyde ya da bacalarda soğumasına bağlı olarak iki grupta incelenir.
1. İç Püskürük (Derinlik) Taşlar
Magma yukarı doğru çıkarken, yüzeye çıkamadan volkan bacalarında soğuyarak katılaşırsa bu taşlar^, iç püskürük taşlar denir. Soğuma yavaş yavaş olur. Taşlar iri kristalli, yoğun ve serttir. Granit, siyenit, diyorit, gabro gibi taşlar bunlara örnektir.
2. Dış Püskürük Taşlar
Mağmanın basınçla yüzeye çıkıp, aniden soğumasıyla oluşmuştur. Soğuma ani olduğu için kristalleri belirsiz, az yoğun ve daha yumuşaktır. Camsı ve süngerimsidirler. Bu taşlar volkanik arazilerde fazla bulunur. Andezit, bazalt, obsidyen ve tüf bunlara örnektir.
B. TORTUL (SEDİMANTER) TAŞLAR
Dünya’daki kayaçların fiziksel ve kimyasal yolla çözülmelerinden sonra, deniz, göl, okyanus gibi çukur yerlerde birikme ve çökelme sonucu oluşan taşlara denir. Dünya’daki kayaçlar genellikle tortul kökenlidir. Canlı kalıntılarına (fosil) fazlaca rastlanır. Tortul taşlar oluşumlarına göre 3’e ayrılır.
1. Fiziksel (Mekanik) Tortullar
Akarsu, rüzgar, buzul gibi dış kuvvetler tarafından parçalanan taşları çukur yerlerde biriktirirler. Buralardaki doğal çimentoyla birleşerek sertleşirler. Bunlara fiziksel tortullar denir. Bu taşlardan çakılların birleşmesiyle konglomera (çakıltaşı), kil tanelerinin birleşmesiyle kiltaşı, kum tanelerinin birleşmesiyle kumtaşı, değişik taş kırıntılarının birleşmesiyle breş adı verilen fiziksel tortul taşlar oluşur. Bu tür taşları ırmak, göl ve deniz kenarlarında görmek mümkündür.
2. Kimyasal Tortullar
Taşlar içerisindeki eriyebilen minerallerin su ile temasıyla eriyip ayrıştıktan sonra, sığ sularda çökel-meleriyle oluşmuş taşlara denir. Suyun buharlaşmasıyla tabanda sert olan bir kimyasal tortul tabaka oluşur.
Bu taşlar; kireçtaşı (kalker), alçıtaşı (jips). kaya” tuzu, traverten, sarkıt ve dikitlerdir. Bu tür taşlardan ka-yatuzu, eski göl tabanlarında daha çok görülürken, kalker, jips karstik alanlarda çoktur.
3. Organik Tortullar
Bitki ve hayvan kalıntılarının üst üste birikerek, basınç altında sıkışıp, taşlaşmasıyla oluşur. En fazla fosil bu taşlar içerisinde bulunur. Bunlardan taşkömürü, linyit, turba gibi kömürler bitki kalıntılarının fosilleşmesiyle mercan iskeletlerinin birikmesiyle de mercan kalkeri ve tebeşir oluşmuştur.
C. BAŞKALAŞIM (METAMORFIK) TAŞLAR
Yeryüzündeki püskürük ya da tortul taşlar yüksek sıcaklık ve basınç altında zamanla özelliğini kaybedip değişir ve ayrı bir taş özelliği kazanır. Bu taşlarda hem tortul taşların, hem de püskürük taşların özelliği görülebilir. Bunlara başkalaşım taşları denir. Kalkerin başkalaşmasıyla oluşan mermer, granitin başkalaş-masıyla oluşan gnays, kiltaşının başkalaşmasıyla oluşan şist, kumtaşının başkalaşmasıyla oluşan kuvars bu gruba örnektir.
Petrol ve kömür dışındaki bütün madenler volkaniktir.
