Yerli topraklar nelerdir ve ne gibi özellikleri vardır? Zonal topraklar, intrazonal topraklar ve tipleri ile ilgili olarak bilgiler.
YERLİ TOPRAKLAR
Ana kayaçların bulundukları yerde ufalanmasıyla ortaya çıkan topraklara yerli topraklar denir. Yurdumuzda yerli topraklar egemen durumdadır.
Bu topraklar zonal ve intrazonal topraklar olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.
ZONAL TOPRAKLAR
Zonal toprakların oluşumunda temel faktör, iklim koşullarıdır. Bu topraklar düz ya da eğimin çok az olduğu alanlarda oluştuklarından aşınmaya çok az uğrarlar. Bu bakımdan oluşumlarında etkili diğer faktörler ikinci plâna düşer.
Fiziksel ve kimyasal özellikleri yönünden farklı özellikteki katmanlardan (horizonlardan) oluşan bu topraklar, bulundukları iklim bölgelerine göre değişik tiplerde ortaya çıkmaktadır.
Kırmızı Renkli Akdeniz toprakları (terra-rossa) Akdeniz Bölgesi’nde, Ege bölümünde ve kısmen Güney Marmara kıyılarında görülür. Düz ve az eğimli alanlarla karstik çukurlukların tabanlarında oluşan bu toprakların üst katmanı kırmızımsı, koyu kırmızımsı ya da sarımsı renkte, kireçli ve killi yapıdadır.
Toroslardaki karstik ovalar, dolin ve uvalalar bu toprakların en yaygın olduğu yerlerdir.
Podzolik topraklar, yıllık sıcaklık ortalamasının yüksek olmadığı, buna karşılık bol yağış alan; yani, nemli ve serin ortamlarda gelişir. Buna göre yurdumuzda podzolik topraklar Dogu Karadeniz dağlarında, Bolu Ala-dagiarda. Yıldız dağlarında ve Uludagm yüksek kesimlerinde kayın, sarıçam ve ladin ormanlarının altında görülmektedir.
Ülkemizde çok soğuk iklim koşulları görülmediğinden, podzol topraklara ancak çok sınırlı alanlarda rastlanmaktadır.
Kahverengi, kestane ve kırmızımsı kahverengi topraklar yarı kurak iklimin egemen ve bozkırların yaygın olduğu yerlerde oluşmuştur. Bu topraklarda organik madde azlığı ve sıcaklığın yüksekliği nedeniyle bazı alanlarda renk, kızıla dönüşmüştür.
Kahverengi topraklar, Iç Anadolu Bölgesi’nde, Doğu Anadolu’nun çöküntü ovalarında yaygındır.
Kestane rengi toprakların yaygın olduğu yerler Iç, Iç Batı ve Doğu Anadolu platolarıdır.
Ülkemizde yağışın sınırlı olduğu bozkır alanlarında kahverengi step toprakları hakim durumdadır.
Yağışın biraz daha fazla olduğu (400 mm nin üzerinde) ve bitki örtüsünün uzun boylu stepler ve step çayırları olan alanlarda ise kestane ve kırmızımsı kestane renkli topraklar yaygındır.
Karadeniz’de, Kuzey Trakya’da, İç Batı Anadolu’da ve yer yer İç Anadolu’da 1200 metrenin üzerindeki yerlerde orman örtüsünün altında kahverengi orman toprakları gelişmiştir. Bu topraklarm rengi, organik madde birikimi nedeniyle kahverengidir.
• Yağış miktarının yetersiz olduğu yerlerde kireçli orman toprağı;
• Yağış miktarının 600 mm nin üzerinde olduğu alanlarda kireçsiz kahverengi orman toprakları oluşmuştur.
• Karadeniz Bölgesi’nde, Güney Marmara ve Iç Batı Anadolu’nun kuzey kesiminde yıkanmış (asit reaksiyonlu) orman toprakları;
• Ege bölümündeki dağlık alanlarla, Iç Batı Anadolu’nun güney kesimleri; Hakkâri, Muş, Bitlis, Bingöl ve Siirt yörelerinde kireçli orman toprakları yaygındır.
Çernozyem, kara toprak olarak da bilinir. Kaim ve koyu renkli bir humus katmanını içeren çayır toprağıdır. Çernozyemlere, ülkemizde gerçek karasal iklim koşullarının egemen olduğu Erzurum-Kars plâtolarmda rastlanır.
Gür ve yüksek boylu çayırların varlığı ve sıcaklığın düşük olması nedeniyle bu topraklarda organik madde birikimi fazladır, iklim koşulları, bitki yetiştirmeye tamamen elverişli olsaydı, dünyanın en verimli toprakları çernozyemler olurdu.
İNTRAZONAL TOPRAKLAR
Bu topraklar zonal topraklar arasında dar alanlar kaplar ve özelliklerini İklimden çok çevresel koşullardan alır.
Bu topraklar bitki örtüsünün zayıf olduğu dağların yamaçlarında oluşmaktadır. Sürekli taşınmaya uğrayan bu topraklarda, ana materyal kumlu İse toprak da kumlu, ana materyal tuzlu ise, toprak da tuzludur.
Intrazonal toprakların başlıcaları şunlardır
Kumlu topraklar; Kuzey Anadolu dağları, Doğu Anadolu’da Sarıkamış çevresi, Iç Anadolu’nun güneyindeki volkanik arazi, Yıldız dağları ve Güneydoğu Toroslar’da yaygındır.
Vertisoller, ana materyali killi topraklardır. Yazın kuruyan bu topraklarda birkaç cm ile 1 m arasında değişen çatlaklar oluşmakta, toprağın bir kısmı bu çatlaklara dolmaktadır.
Kış döneminde toprak su ile doygun hale gelince, toprak şişerek çatlaklardaki toprağı yukarı doğru iter ve toprakta dikey yönlü bir hareket oluşur. Muş, Konya, Bursa, Karacabey, Menemen ve Bafra ovaları ile Ergene havzasında bu topraklar yaygındır.
Rendzinaller; üst kısmı kireçli ve koyu renkli topraklardır. Toprağın alt kısımlarında ise kil ve kireç birikimi fazladır. Killi, kireçli göl depolarının ya da kireç taşlarının yaygm olduğu alanlarda görülür. Ege ve Dogu Anadolu’nun çöküntü alanları ile Iç Anadolu’da yaygındır.
Çorak topraklar; taban suyu seviyesinin toprak örtüsüne ulaştığı alanlarda, içerisinde çeşitli tuz ve klorürlerin bulunduğu yerlerde görülür.
