Yeryüzündeki sürekli basınç merkezleri, sürekli rüzgarlar, devirli rüzgarlar ve yerel rüzgarlar nelerdir, özellikleri hakkında bilgi.
Yeryüzündeki Rüzgarlar ve Özellikleri
YERYÜZÜNDE SÜREKLİ BASINÇ MERKEZLERİ VE SÜREKLİ RÜZGARLAR
Basıncın dağılışını gösteren haritalara izobar haritaları denilir.
1- Ekvatorda yıl boyunca ısınan hava hafifler yükselir, yoğunluğu azalır. Termik alçak basınç alanıdır. Kutuplarda yılboyunca soğuma nedeniyle TYB. alanıdır.
2- Yerin dönmesi sonucu üst alizeler 30° enlemlerinde yığılarak dinamik yüksek basıncı (DYB) oluşturur 30° enlemlerinden esen batı rüzgarları, kutuplardaki TYB. tan gelen kutup rüzgarları ile 60° enlemlerinde karşılaşır ve hava kütleleri yükselme durumunda kalır. Yoğunluğu azalır. Böylece 60° enlemlerinde dinamik doğuşlu alçak basınç alanları oluşur (DAB).
3- Sürekli termik ve dinamik alçak ve yüksek basınç alanlarına bağlı olarak da sürekli rüzgarlar eser.
Yukarıdakinden farklı olarak hava akımı kutuplardaki TYB.tan ekvatordaki TAB.a doğru olmaktadır.
alizeler
a) Alizeler:
30° kuzey ve güney paralellerinde ki DYB.tan Ekvatordaki TAB.a doğru eserler. Dünyanın dönmesi ve sapma nedeniyle, kuzey yarımkürede kuzeydoğudan, güney yanmkürede güneydoğudan eserler.
Ticaret rüzgarı denilen bu rüzgarlar, okyanus akıntılarının rejimlerini düzenler ve doğuya dönük kıyılara yağmur bırakırlar.
Üst Alize (ters alize)- Tropikal bölgelerde 6-7 km yukarıda eserler.
b) Batı Rüzgarları:
30° Kuzey ve güneydeki DYB.tan 60° paralellerindeki DAB.a doğru
esen sürekli rüzgarlardır. Kuzey yanmkürede güneybatıdan, güney yarımkürede kuzey batıdan eserler.
Orta kuşak karalarının batı kıyılarına bol yağış bırakırlar.
c) Kutup Rüzgarları:
Kutuplardaki TYB.lardan 60° paralellerindeki dinamik alçak basınca doğru esen sürekli rüzgarlardır. Soğuk ve kuru eserler.
DEVİRLİ RÜZGARLAR
Yaz Musonları:
Yazın karalar çok ve çabuk ısınır. Alçak basınç alanı oluşur. Buna karşın okyanuslar daha serin olduğundan yüksek basınç oluşur (Karalara göre basınç yüksektir). Hava kütleleri Hint Okyanusundan Asyaya doğru hareket eder. Denizden geldiğinden bol yağış bırakırlar.
Kış Musonları:
Kışın karalar çabuk ve çok soğuduğundan yüksek basınç, okyanus daha ılık olduğundan alçak basınç alanı oluşur. Asyadaki yüksek basınçtan Hint Okyanusuna doğru esen kış musonları soğuk ve kuru niteliktedir.
Basınç alanlarının güçlü olması nedeniyle Güneydoğu Asya ülkelerinde daha etkin olan musonlar; Avustralya, Doğu Afrika, Gine Körfezi, Orta Amerika ve Meksika kıyılarında da eserler.
YEREL RÜZGARLAR
Günlük sıcaklık farkları ile zaman zaman meydana gelen basınç farklarından doğarlar. Etki alanlan dar, esiş süreleri kısadır.
1- Meltemler
a) Kıyı Meltemleri:
Sıcak mevsimlerde, gece ve gündüz, kara ve denizler arasındaki farklı ısınma ile basınç farkından doğarlar.
Gündüz karalar çabuk ısındığından alçak basınç alanı, denizler geç ısındığından yüksek basınç alanı olur. Rüzgar denizden karaya eser. İzmir’de yazın görülen imbat rüzgarı bir deniz meltemidir.
Gece ise, çabuk soğuyan kara üzerindeki YB’tan denizlerdeki AB’ca esen meltemler kara meltemidir (gece meltemi)
b) Dağ vadi meltemleri:
Gündüz dağların yüksek kısımları aşağılara (vadilere) göre daha çabuk ısınır. Vadiden dağlara vadi meltemi eser. Geceleri dağlar vadilerden daha çok soğur. Dağdan vadiye Dağ meltemi eser.
2- Soğuk Yerel Rüzgarları:
Soğuk platolar ve dağlık alanlardan eserler. Yerel isimler verilir.
Fransa’nın Ron Vadisinde kuzey, kuzeybatıdan Akdenize doğru esen soğuk kuru rüzgarlara Mistral, Adriye denizine doğru Dalmaçya kıyılarında esenlere Bora denir.
3- Sıcak yerel rüzgarlar:
Sıcak bölgelerden, bazen çöllerden eserler. Cezayir ve Tunusta Büyük Sahra’dan Akdenize esen çöl rüzgarlarına Sirakko, Mısırda esen çöl rüzgarına Hamsin denilir.
Fön Rüzgarları
Dağın bir yamacında yükselen havanın diğer yamaçta alçalmasıyla oluşan sıcak rüzgarlardır.
Yükselen hava her 100 m.de 0,5° soğur. Dağın diğer yamacından inerken her 100 m.de 1°C ısınır. Dağın bu yamacında sıcak ve kuru olarak eser. İsviçre Alplerinde, Doğu Karadeniz ve Toroslarm denize bakan yamaçlarında görülürler.
Tropikal Siklonlar
Tropikal kuşakta görülen şiddetli rüzgarlardır. Sarmal hava hareketi şekliyle oluştuklarından hortumlara yol açarlar. Asya denizlerinde, Tayfun, Orta Amerikada Hariken, Tropikal bölgelerde Tornado adı verilir.
Geçtikleri yerlere büyük zararlar verirler.
