Yeryüzündeki Su Kaynakları Nelerdir? Tatlı ve Tuzlu Su Kaynakları Hakkında Bilgi

Su kaynağı nedir? Su kaynakları nelerdir? Dünyadaki tatlı ve tuzlu su kaynakları ve özellikleri hakkında bilgi.

Su Kaynakları Hakkında Bilgi

Dünya’daki su doğal olarak farklı hâllerde; havada, yeryüzünde, yer altında ve okyanuslarda bulunur. Dünya’daki su kaynaklarını hidrosferdeki okyanuslar, denizler, göller, akarsular ve buzullar ile yer altı suları oluşturur.

Yeryüzündeki suların büyük bir kısmı okyanuslar ve denizlerde bulunur. Tatlı su Dünya’daki suyun sadece % 2,5 lik kısmını oluşturur ve bunun çoğu buzullar ve yeraltı sularıdır.

Kaynak: pixabay.com

• Tuzlu sular, toplam suyun % 97,5 ini oluşturur.
• Tatlı su kaynakları, toplam suyun % 2,5 ini oluşturur.
• Tatlı suların göllerde, akarsularda ve barajlarda bulunan kısmı % 0,3 ünü oluşturur.

A. TUZLU SULAR

Deniz ve Okyanuslar

Deniz ve okyanus suları, tuzlu olduğundan içme ve sulama suyu olarak kullanıma uygun değildir. Bu sular, enlemin etkisine bağlı olarak farklı kimyasal ve fiziksel özelliklere sahiptir. Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe deniz suyu sıcaklığı azalır, buna bağlı olarak tuzluluk oranında azalma görülür.

Deniz ve okyanus suları, tuzlu olmasına rağmen milyonlarca farklı hayvan ve bitki türü için doğal yaşam alanıdır.

Bunun dışında, okyanuslardaki su, buharlaşmanın önemli bir kısmını oluşturarak yağışlara neden olmaktadır. Yağış oluşumuna etkileri bakımından okyanus suları, karada yaşayan canlılar için de önemli bir yaşam kaynağı durumundadır.

B. TATLI SULAR

Tatlı sular kullanılabilir sulardır. Bu sular Dünya’daki su kaynaklarının çok az bir kısmını yani % 2,5 ini oluşturmaktadır.

Tatlı suların % 68,3 ü buzullar, % 31,4 ü yeraltı suları ve % 0,3 ü de yerüstü sularıdır.

Yerüstü sularının ise % 87 sini göller, % 11 ini bataklık suları ve % 2 sini akarsuları oluşturur.

Tuzlu olmayan su, örneğin göllerde, derelerde ve nehirlerde bulunan sulara tatlı su denir. Tüm tatlı sular sonuçta doğrudan ya da kar ve buzun erimesiyle göllere, nehirlere ve yeraltı su kütlelerine ulaşan atmosferdeki su buharının yağışıyla ortaya çıkar.

1. Buz Dağları ve Buzullar

Devamlı soğuk olan bölgelerde karın üst üste yığılması, kardan bir dağ ve sonra da bir buz katmanı oluşturur. Bu katman zamanla kıyıya doğru kayar ve denizde parçalanır. Böylece büyük buz dağları meydana gelir. Buzdağları Kuzey ve Güney Kutbu denizlerinde bulunan büyük buz kütleleridir. Dünya’nın belirli bölgeleri, bütün yıl erimeyen ve “buzul” adını alan buzlarla kaplıdır. Bunlar kutup bölgeleriyle yüksek dağların tepeleridir.

Kar birikimi ve sıkışmasıyla oluşan, dağ zirvelerinde yaz kış erimeyen kar ve buz kütlesine buzul denir.

Not Katı hâldeki suyun (buz) yoğunluğu sıvı hâldeki suyun yoğunluğundan küçüktür. Sıvı fazda su en yüksek yoğunluğuna 4 °C ta ulaşmaktadır. Bu sıcaklığın altında, sıcaklık azaldıkça suyun yoğunluğunda da önemli bir derecede düşüş gözlenmektedir. Bundan dolayı buz suyun üzerinde yüzer.

Buzullar, okyanuslardan sonra dünya üzerindeki ikinci büyük su deposu ve en büyük tatlı su deposudur. Buzullar tatlı suyun % 68,3 ünü oluştururlar. Hemen hemen her kıtada buzullara rastlanır.

Dünya’daki tatlı suyun üçte ikisinden fazlasını oluşturan buzullar ve buz dağları iklim değişimi sonucunda azalmaktadır.

2. Yer Altı Suları

Yağış olarak yeryüzüne düşen ya da yeryüzünde bulunan suların, yerçekimi etkisiyle yerin altına sızıp, orada birikmesiyle oluşan sulardır. Yeraltındaki durgun veya hareket hâlinde olan bütün sular yeraltı suyu olarak adlandırılır.

Dünyadaki tatlı su rezervleri açısından bakacak olursak, yeraltı suları dünyamızdaki tatlı su kaynaklarının üçte ikisini oluşturmaktadır. Kullanılabilirlik açısından düşündüğümüzde (Buzullar hariç), yeraltı suları hemen hemen tatlı su kaynaklarının tamamına yakın bir kısmını oluşturmaktadır.

Dünya yüzeyinin altında toprak parçaları ve kaya tabakaları arasında bulunan yeraltı suları su kürenin (hidrosfer) görünmeyen kısmını oluşturur.

İnsanın vücut sıcaklığı olan 37 °C tan daha yüksek su sıcaklığına sahip bir kaynağa sıcak su kaynağı (termal kaynak ya da sıcak kaynak da denilir) denir.

Yer altı su depoları, yağmur ve kar sularının bir kısmının geçirimli tabakalardan sızıp geçirimsiz bir tabaka üzerinde toplanması sonucu meydana gelmektedir.

Yer altı suları genellikle yağışlarla beslenir. Yağışlarla yeryüzüne inen suların yer altına sızma miktarı, arazinin geçirimlilik ve kayaçların gözeneklilik derecesine bağlıdır. Yeryüzünde bol yağış alan ve geçirimli arazilere sahip alanlar, yer altı suyu bakımından zengindir.

3. Tatlı Yüzey Suları

Tatlı yüzey suları göller, akarsular ve bataklıklardır.

Göller

Göller, karalar üzerinde çeşitli nedenlerle çanaklaşmış alanlarda biriken su kütleleridir. Göllerin genellikle deniz ve okyanuslarla bağlantısı yoktur.

Göller, yeryüzündeki tatlı suların % 87 sini oluştururken göllerin karalar üzerinde kapladığı alan % 2 dir.

Göller, tatlı yüzey suları olmalarına rağmen yer altı ve yer üstü sularıyla beslendiklerinden göllerin suları acı, tatlı, sodalı ve tuzlu olabilmektedir. Bu farklılığın nedenleri; iklim koşulları, beslenme kaynakları, gölün bulunduğu arazinin yapısı, gölün büyüklüğü, derinliği ve gideğeninin (göl ayağı) olup olmamasıdır.

Beslenme kaynağı güçlü olan göller, fazla sularını denizlere boşaltır. Suları dışarıya boşalabilen göllerin suyu tatlı, sularını dışarıya boşalamayan göllerin suyu ise acı veya tuzludur.

Akarsular

Karalar üzerinde bir vadi içinde akan ve önemli su kaynaklarından olan akarsuların başlıca beslenme kaynakları; göl, yağmur, kar, buz ve yer altı sularıdır. Çok uzun yol kateden bazı akarsular birden fazla kaynakla beslenebilir.

Bataklıklar

Sulak araziler ve bataklıklar, taşkına uğrayan düşük rakımlı topraklar ve kıyı gölleri dahil – dünya yüzeyinin % 10 dan fazlasını kaplamakta ve yerel ekosistemlerde ve su kaynaklarında anahtar rol oynamaktadırlar.

Temiz su kaynaklan çeşitli olmasına rağmen Dünya’da dağılımı ve kullanım sorunlarından dolayı sorunlar oluşmaktadır.

Dünyada toplam su tüketiminin sulamada kullanılan kısmı % 72,5 tir.
Kullanılabilir suyun % 27,5 i ise endüstri ve evsel ihtiyaçlarda tüketilir.

Kullanılabilir su kaynaklarının azlığı ile birlikte dünyadaki dağılımı da farklılık arzetmektedir.

Yeryüzündeki Su Kaynakları Nelerdir?

Yeryüzünün en yaygın maddesi olan su, aynı zamanda yeraltınında önemli maddelerinden biridir. Su, bütün canlıların en gerekli maddesidir. Yeryüzünün dörtte üçü sularla kaplıdır. Dolayısıyla suyun büyük bir kısmı denizlerde yer alır. Karalarda ise sular göl, akarsu, kaynak ve yer altı suları olarak bulunur. Geldiği yer ve içindeki maddeler bakımından sular;

• yağış suları
• yeraltı ve kaynak suları
• yer üstü suları
• maden suları ve sıcak sular olmak üzere ayırt edilir.

Su, coğrafi yörenin çok önemli bir parçası ve vazgeçilmez bir unsurudur. Yerleşme yerleri birinci derecede suyun bulunmasına bağlı olduğu gibi, tarım işleri de suyun varlığına bağlı olarak gelişir. Ayrıca sanayinin kurulması ve gelişmesinde de suyun önemi büyüktür. Buna göre, suyun değeri bir coğrafi etmen olarak büyüktür. Medeniyetlerin kaynağı çok yerde suya dayanmıştır. Tarih boyunca gelişmiş türlü medeniyetler, genelikle akarsu kıyılarında ya da bol ve kolay su elde edilen yerlerde belirmişlerdir. Örneğin; Mısır, Sümer, Orta Asya medeniyetleri gibi.