Yükseltgenme Nedir? Yükseltgenler Nelerdir? Örneklerle Konu Anlatımı

0
Advertisement

Yükseltgenme nedir, nasıl olur? Yükseltgenler nelerdir? Yükseltgenme örnekleri ile birlikte yükseltgenme konu anlatımının yer aldığı sayfa.

kimyasal reaksiyon

Kaynak: pixabay.com

Oksijen özellikle yüksek sıcaklıkta başka element veya bileşiklerle büyük bir birleşme eğilimi gösterir. Bu gaz bildiğiniz gibi havada bulunur. Bir madde oksijenle birleşince yükseltgenmiştir denir.

Kokun çok büyük bir kısmı karbondur. Kok adi sıcaklıkta oksijenle birleşmez, fakat sıcaklık yeteri kadar yükselirse birleşme olur. Eğer bol hava varsa havanın oksijeniyle birleşen karbon, karbon dioksit gazına dönüşür. Bu sırada enerji de salıverilir. Enerji ısı ve ışık şeklinde ortaya çıkar. Bu nedenle kok yakıt olarak kullanılır. Sıcaklıkları yeteri kadar yüksek olursa elementlerin çoğu bu şekilde yanar. Yanma başlayınca ısı çıkar, bunun bir kısmı elementin sıcaklığını yüksek tutarak yanmaya devam etmesini sağlar. Bu «yanmalarda» elementler havanın oksijeniyle birleşirler. Hidrojen gazı (bir ametal) yanarak su buharı verir. Kükürt (katı bir ametal) yandığı zaman kükür dioksit meydana getirir.

Bazı metaller havada ısıtıldıkları zaman yanarlar, ısı ve ışık yayarak metal oksitlere dönüşürler. Örnek olarak magnezyum parlak, beyaz ışık yayarak yanar, bu nedenle fotoğraf flaş lambalarında, maytap ve hava fişeği yapılmasında kullanılır. Metallerin çoğu ısıtıldıkları zaman oksijenle birleşirken bu kadar çok enerji salıvermez.

Bu maddeler yanıyor, yani havanın oksijeniyle birleşiyorlar. Burada gösterilen bütün reaksiyonlar birer yükseltgenme örneğidir.

Advertisement

Bazı hallerde oksijenle birleşme ısıtmadan da olur. Metaller paslanarak oksit katmanıyle örtülürler. Nemli hava demiri paslandırır. Pas bileşimi değişik bir demir oksittir. Paslanma olayına alevsiz ve yavaş bir yanma denebilir.

Beyaz fosfor tehlikeli bir maddedir. Çünkü tutuşma sıcaklığı çok düşüktür. Su altında saklanmalıdır. Eğer havayla temasa gelirse ısıtmaya gerek kalmadan birdenbire ateş alarak yanar. Bu madde II. Dünya Savaşında yangın bombaları yapılmasında kullanılmıştır.

Özellikle bileşimlerinde karbon ve hidrojen bulunan birçok bileşik yanar. Odun ateşin keşfinden beri insanoğlu tarafından yakılmaktadır. Benzin patlarlı motorlarda yakılır. Benzin bir hidrokarbonlar karışımıdır. Hidrokarbon moleküllerinde karbon atomları hidrojen atomları ile birleşmiştir. Benzinin tutuşma sıcaklığı düşüktür, bu nedenle kolayca tutuşup parlayabilir. Benzinde bulunan hidrokarbon molekülleri bölünerek oksijenle birleşir ve karbon dioksitle su buharı oluşur.

Yükseltgenme olayı canlı organizmalar için son derece önemlidir.

Hem hayvanlar hem bitkilerin yaşamaları için oksijen gerekir. Bu canlıların hücreleri kendi görevlerini yapabilmeleri için enerji isterler, bu da besin maddelerinin yakılmasıyla sağlanır. Bunun için birbirini izleyen karışık kimyasal reaksiyonlar olur. Bunlar birer yükseltgenmedir.

Kimyacılar yükseltgenme terimini sadece oksijenle birleşme için kullanmazlar. Yükseltgenme terimi oksijenin hiç katılmadığı başka türlü reaksiyonlar için de kullanılır. Maddelerin elektron verdiği bütün reaksiyonlar yükseltgenmedir. Örneğin magnezyum yandığı zaman her magnezyum atomu «dış kabuğundan» iki elektron kaybeder, böylece sekiz elektronlu iç kabuk meydana çıkar ve atom daha kararlı olur. Nötür atomda negatif yüklü elektronlar çekirdeğin pozitif yüküyle dengede olduğu için, magnezyum iki elektron verince her magnezyum atomu artı iki yüklü olur. Her magnezyum atomunun verdiği iki elektronu bir oksijen atomu alır (oktet), ve dengeli bir duruma ulaşırlar.

Klor kuvvetli bir yükseltgendir. Eğer magnezyum klor içinde ısıtılırsa, magnezyum klorür oluşur. Her magnezyum atomu iki elektron kaybederek artı iki yüklü magnezyum iyonuna dönüşür. Dış kabuklarında yedişer elektron bulunan iki klor atomu magnezyumun verdiği elektronları alır ve her klor atomunun dış kabuğu sekiz elektronlu olur; Bunun sonucu her klor atomu eksi bir yüklü klorür iyonu durumuna geçer. Magnezyum iyonlarıyle klorür iyonlarını bir arada tutan kuvvet iyonik bağdır. Bu zıt yüklü iyonlar arasındaki çekim kuvvetidir.

Advertisement

Oksijen içinde yanan veya klorla birleşen magnezyum atomları benzer şekilde davranır, yani elektron kaybederek magnezyum iyonuna dönüşürler. Kimyacılar elektron kaybı olduğu için her iki reaksiyona da yükseltgenme adını verirler.

YÜKSELTGENLER

Havanın oksijeniyle birleşemeyen bir kısım maddeler bileşimlerinde oksijen bulunan bazı maddelerden oksijen alırlar. Bileşimlerinde oksijen bululan böyle maddeler yükseltgendir. Bunlardan bazıları potasyum nitrat, potasyum klorat, nitrik asit ve hidrojen peroksittir. Bu maddeler bozunarak oksijen verebilirler. Bunlar bozununca çıkan oksijen atom halinde ve ikişer ikişer birleşir, oksijen moleküllerini yapar. Ayrılan atom halindeki oksijenler başka maddelerle de olur. Serbest oksijen atomları hemen birleşebilir.

Eğer kabuklarda az sayıda elektron varsa bunları verir ve tam olan alt kabuğu meydana çıkarır. Eğer 5, 6, 7 elektron varsa dışarıdan elektron alarak kabuktaki elektron sayısını sekize çıkarır ve dış kabuğu tamamlar. Oksijen atomunun kabuğunda altı elektron vardır, iki elektron ister. Bu iki elektronu ya alır, va da başka atomlarla ortaklaşa kullanarak dış kabuğunu tamamlar.

Kibrit başlarına sürülen kimyasal maddelerin içine yükseltenler karıştırılmıştır.

Bu maddeler kibrit başının yanması için gerekli oksijeni sağlar. Herhangi sert bir yere sürülünce yanabilen kibrit başlarında potasyum klorat gibi yükseltgen ve oksijen verici bir maddeyle fosfor sülfür gibi kolayca tutuşan yanıcı bir madde bulunur. Kibrit sert bir yere sürülünce sıcaklık yükselir, ve karışım tutuşarak şiddetle yanar. Bundan çıkan ısı ise kibrit çöpünü tutuşturur. Başka reaksiyonlarda atom halinde çıkan oksiien yükseltgeme işini başarır.

Bu oksijen molekül halindeki oksijenden daha aktiftir. Boyaların çoğu oksijen aldıkları yani yükseltgendikleri zaman rengini kaybeder. Hidrojen neroksit yükseltgeme (ve atom halinde oksijen verme) işini başarır Bu sebeple hidrojen peroksit bir renk giderici (ağartıcı) maddedir.

Hidrojen peroksit bozununca atom halinde oksijen ve su verir. Hidrojen peroksit dünya atmosferinin dışına çıkan roketlerde oksijen kaynağı olarak kullanılabilir. Bu madde denize dalmış denizaltı gemilerinin motorlarını çalıştırmak için gerekli oksijeni de sağlayabilir. Zira denizaltı içindeki hava miktarı sınırlıdır. Hidrojen peroksit aynı zamanda bazı zararlı bakterileri yok eden güçlü bir mikrop öldürücüdür. Zararlı bakteriler çoğu kere anaerobiktir, yani serbest oksijen bulunmayan ortamda yasayabilir. Bunlar hidrojen peroksit karşısında yaşamaya devam edemezler.


Leave A Reply