Yükseltinin sıcaklık üzerindeki etkileri nelerdir? Yüksek yerlerde sıcaklık alçak yerlere göre nasıl olur, rakım nedir, örneklerle açıklaması.
Yükseltinin Sıcaklık Üzerindeki Etkileri
Troposferde yerden yükseldikçe, her 200 metrede sıcaklık ortalama 1° C azalır.
- Atmosfer, Güneş’ten doğrudan gelen ışınlarından çok, yer tarafından tutulan ışınların ışıması (radyasyonu) ile ısınır.
- Sıcaklığı tutan nem, karbondioksit gibi gazlar daha çok yere yakın katmanlarda yoğunlaşmıştır.
- Atmosferin soğuması üstten başladığından yere yakın kesimlerde sıcaklık kaybı daha azdır.
Sıcaklığın Dünya üzerinde Ekvator’dan kutuplara doğru düzenli bir şekilde azalmasını engelleyen en önemli faktör yükseltidir.
Aynı enlem üzerinde bulunan yerlerde, yükseltinin fazla olduğu yerde sıcaklık daha düşüktür. Bir dağ yamacı boyunca yükseldikçe bitki türleri ve çeşitliliği değişir.
Yükselti aynı tür tarım ürünlerinin olgunlaşma sürelerini etkiler. Örneğin Ege Bölgesi’nde buğdayın olgunlaşma süresi İç Anadolu’dan, İç Anadolu’nun da Doğu Anadolu Bölgesi’nden daha kısadır.
Yükseklerde, atmosferdeki gaz yoğunluğu azaldığı için hava çabuk ısınıp, çabuk soğur. Bundan dolayı yükselti karasallığı şiddetlendirir.
Rakım Değişimi
Yükseklikteki her 100 metrelik artış için sıcaklık yaklaşık 1 santigrat derece azalır. Dağlık yerler gibi yüksek rakımlı bölgeler düşük sıcaklıklara maruz kalır.
Dünyanın yüzeyi güneşten gelen ısı enerjisini emer. Yüzey ısındığında, ısı atmosfere yayılır ve atmosferi ısıtır ve buna karşılık ısının bir kısmını atmosferin üst katmanlarına aktarır.
Bu nedenle, Dünya yüzeyine en yakın atmosfer katmanları (alçak irtifa alanları), yüksek rakımlı alanlardaki atmosfer katmanlarına kıyasla tipik olarak daha sıcaktır.
Sıcaklık İnversiyonu
Daha yüksek rakımlar tipik olarak daha düşük sıcaklıklara maruz kalsa da, bu her zaman böyle değildir. Atmosferin bazı katmanlarında (troposfer gibi), artan yükseklikle sıcaklık düşer (not: buna “geçme hızı” denir).
Atlama oranı, gökyüzünün açık ve havanın kuru olduğu soğuk, kış gecelerinde meydana gelir. Böyle gecelerde, Dünya yüzeyinden gelen ısı, atmosferik havadan daha hızlı yayılır ve soğur. Daha sıcak yüzey ısısı daha sonra alçakta bulunan (alçak irtifa) atmosferik havayı da ısıtır ve bu hava hızla üst atmosfere yükselir (düşün: çünkü sıcak hava yükselir ve soğuk hava alçalır).
Sonuç olarak, dağlık bölgeler gibi yüksek rakımlarda bulunan yerler yüksek sıcaklıklara maruz kalır. Genellikle, troposferdeki ortalama atlama hızı, 1000 fit başına 2 santigrat derecedir.
