Yurdumuzda hangi akarsular bulunur? Türkiye’deki akarsuların isimleri, özellikleri ve döküldükleri denizler, izledikleri yol
Türkiye Akarsuları
YABANCI DENİZLERE DÖKÜLEN AKARSULARIMIZ
Fırat. — Bunlar arasında en uzun olanıdır. Karasu ile Murat Suyu’nun Elazığ ili içinde Keban kasabası yakınında birleşmesiyle meydana gelir. Bunlardan Karasu Erzurum’ un kuzeyindeki Dumludağ’dan, Murat Suyu ise Van Gölü kuzeyindeki Aladağ’dan doğar. Fırat nehri dar boğazlarla Güneydoğu Toroslar’ı yararak Güneydoğu Anadolu düzlüklerine iner, Cerablus yakınlarında da sınırlarımızdan çıkarak Suriye topraklarına girer.
Dicle. — Güneydoğu Toroslar üzerinde Gölcük yakınlarından doğar. Soldan gene Güneydoğu Toroslar’dan doğan Batman, Garzan, Botan çaylarını alır. Habur suyunun kendisine karıştığı noktada ise sınırlarımızdan çıkarak Irak topraklarına girer. Musul’u geçtikten sonra Büyük Zap Çayı’nı alır, Korna denilen yerde Fırat’la birleşerek Şattülarap adını alır, Basra Körfezi’nde denize dökülür.
Aras. — Kaynakları Bingöl Dağı’ndadır. Soldan Arpa Çayı’nı alır. Sınırlarımızdan çıktıktan sonra gene Türkiye topraklarından doğan Kura nehriyle birleşir, daha ötede Hazar Denizi’ne dökülür.
Aras Nehri
YABANCI TOPRAKLARDAN DOĞAN AKARSULARIMIZ
Meriç. — Bulgaristan’da Rila Dağları’ndan doğar. Edirne yakınlarında Batı Trakya’dan gelen Arda, Bulgaristan’dan gelen Tunca çayları ile birleşir. Kuzey-güney doğrultusunda Türkiye ile Yunanistan arasında sınır çizer, soldan en önemli kolu olan Ergene’yi de aldıktan sonra Enez yakınında Ege Denizi’ne dökülür.
Meriç Nehri
Asi. — Suriye Kıyı Dağları’nın gerisinden doğar. Bir süre bu dağların yanı sıra akar. Hatay iline girdikten sonra bir ayakla Amik Gölü’nün fazla sularını alır. Güneybatıya kıvrılarak Süveydiye yakınlarında İskenderun Körfezi’ne dökülür.
TAMAMEN TOPRAKLARIMIZ İÇİNDE KALAN AKARSULARIMIZ
Bunların en önemlileri Karadeniz’e dökülenlerdir. Bu akarsular arasında en uzunu olanı da Kızılırmak’tır (1.151 km.).
Kızılırmak. — Kızıldağ’dan çıkar. Anadolu ortasında büyük bir yay çizer. Sağdan Delice Irmağı’nı, soldan Devrez Çayı ile Gökırmak’ı aldıktan sonra Bafra Ovası’nı sulayarak Bafra Burnu’nda denize dökülür.
Kızılırmak Haritası
Sakarya. — İçbafeı Anadolu yaylalarından doğar. Soldan Porsuk Çayı’nı, sağdan Engürü Çayı’nı alır. Daha sonra gene sağdan Kirmir Çayı’nı alarak daha batıda kuzeye yönelir. Adapazarı Ovası’na girdikten sonra sağdan gelen Mudurnu Çayı ile birleşir, Karadeniz’e dökülür.
Sakarya Nehri
Yeşilırmak. — Asıl Yeşilırmak (Tozanlı Çayı, va da Tokat Suyu) Çekerek Suyu ila Kelkit Çayı’nın birleşmesiyle meydana gelir. Canik Dağları’nı yardıktan sonra sürüklediği lığlarla Çarşamba Ovası’nı meydana getirir, Civa burnunda denize dökülür.
Yeşilırmak haritası
Çoruh Nehri. — Karadeniz’e dökülen akarsularımız arasında en doğuda bulunanıdır. Erzurum’un kuzeyinde Mesçit Dağları’ndan doğar, Bayburt’tan geçmek üzere bir yay çizer. Sağdan Oltu Suyu’nu alır, sınırlarımızdan çıktıktan az sonra Batum yakınında Karadeniz’e dökülür.
Çoruh Irmağı
Karadeniz’e bu saydıklarımızdan başka Harşit Çayı, Melet Suyu, Bartın Çayı, Filyos Çayı gibi daha küçük boyda birçok akarsular dökülür.
Bakır Çayı. — Ege Denizi’ne dökülen akarsularımız doğu-batı doğrultulu oluk biçimi vadilerden geçer. Bunlardan en kuzeydeki Bakır Çayı aynı zamanda en kısasıdır. Çandarlı Körfezi’ne dökülür.
Gediz. — Deha güneydedir, Murat Dağı’ndan doğar. Salihli yakınında Gediz Ovası’na iner. Burada soldan gelen Alaşehir Suyu’nu, daha ileride de sağdan Kum Çayı’nı alır. Menemen Boğazı’ndan geçtikten sonra İzmir Körfezi’ne dökülür.
Gediz Nehri Haritası
Küçük Menderes. — Bozdağ’dan doğar. Eskiden kıyıda olan Efes’i 8-9 km. geçerek Kuşadası Körfezi’ne dökülür.
Büyük Menderes. — Ege Denizi’ne dökülen akarsularımızın en büyüğüdür. Dinar yakınlarından doğar, Sırasiyle Kufi Çayı’nı, Banaz Çayı’nı, Çürüksu’yu, Akçay’ı, Çine Suyu’nu aldıktan sonra Milet şehri yıkıntıları önünden geçip Ege Denizi’ne dökülür.
Susurlu. — Marmara Denizi’ne dökülen akarsular arasında en önemlisidir. Şaphane Dağı’ndan çıkar. Once Simav Çayı adı ile anılır. Simav Gölü’ne girer çıkar. Karacabey Ovası’nda Manyas Gölü ile Ulubat (Apolyont) Gölü’nün ayaklarını alır. Daha kuzeyde doğudan gelen Nilüfer Çayı’nı da aldıktan sonra İmralı adası karşısında Marmara’ya dökülür.
Akdeniz’e dökülen irili ufaklı birçok akarsu arasında ikisi çok önemlidir: Seyhan, Ceyhan.
Seyhan. — Zamantı ile Göksu adındaki kolların birleşmesiyle meydana gelir. Adana şehrinin kuzeyinde ovaya girer. Adana’yı geçtikten sonra güneybatıya kıvrılarak Mersin Körfezi’ne dökülür.
Ceyhan. — Söğütlü, Hurma ve Göksün adındaki üç kolun Elbistan yakınlarında birleşmesiyle meydana gelir. Daha sonra Maraş yakınlarında Aksu’yu alır. Adana ovasına girdikten sonra güneydoğuya kıvrılarak İskenderun Körfezi’ne dökülür.
Ceyhan Nehri Haritası
Yurdumuzun bazı akarsuları da denizlere varmayarak iç kesimlerdeki “kapalı havzalar” da son bulur: Van Gölü havzasındaki sularla İç Anadolu’nun bazı suları gibi.
Akarsuların Rejimi
Akarsularımızı böylece gözden geçirdikten sonra, bunların rejimleri üzerinde de kısaca durmak yerinde olur.
Bir akarsu yatağından geçen suyun bir yıl içinde gösterdiği değişikliklere, artıp eksilmelere “akarsuyun rejimi” denir.
Kurak, sıcak geçen yazların hüküm sürdüğü bölgelerdeki akarsularımızın suyu kışa doğru kabarır. Kıştan sonra, ilkbaharda eriyen karların suları ile bu kabartı daha da artar. Yazın ise bu ırmakların suyu azalır, hatta kimisi büsbütün kuruyacak hale gelir. Yalnız Doğu Anadolu’nun yüksek yaylalarında ırmaklar kışın biraz fakirleşir, çünkü bu mevsimde yağışlar kar halindedir, o sırada bunun akarsulara faydası dokunmaz. Asıl kabartı karların erimesi ile ilkbaharda olur. Doğu Karadeniz bölgesinde yağışlar mevsimler arasında düzenli bir şekilde dağılmış bulunduğu halde, yamaçlar çok dik olduğu için akarsu rejimleri sellerinki gibidir.
