Afrika yüzey şekilleri (çöller, dağlar, ırmaklar, göller, yaylalar v.b.) nelerdir? Afrika kıtasında bulunan önemli dağlar, göller, nehirler ve çöller hakkında bilgi.
Afrika’nın Yüzey Şekilleri Hakkında Bilgi
Dağlar :
Önemli dağlık bölgeler, Güney Afrika’da Draken Dağları, Doğu Afrika Yaylası, kuzeydoğuda Etiyopya Dağları, güneyde Kap Sıradağları ve kuzeybatıda Atlas Dağları’dır. Afrika’nın en yüksek noktası, kuzeydoğuda, Kilimancaro Dağı’nda 5.898 m yüksekliğindeki Kibo Tepesi’dir. Atlas Dağları (en yüksek noktası 4.300 metre), Yüksek Atlaslar, Tel Atlasları ve Sahra Atlasları olmak üzere üçe ayrılır.
Çöller :
Kuzeyde Büyük Sahra, güneyde Namibya ve Kalahari önemli çöllerdir. Afrika’nın yaklaşık % 40’ı çöllerle kaplıdır. Büyük Sahra 9.5 milyon km2‘ lik yüzölçümüyle dünyanın en büyük çölüdür. Dünyanın en az yağış alan ve en sıcak bölgelerinden olan Batı Sahra’ nın büyük bir bölümü, Moritanya, Cezayir, Nijer, Libya ve Mısır’ın birer bölümünü içine alır. Ortalama yüksekliği 200-350 metre arasında, en yüksek noktası 3.350 metre’dir. Güney Afrika’da, Namibya ve Botsvana’da 1.000 metre yükseklikte Kalahari ve Namib çölleri yer alır. Güney kesimi dışında tam bir çöl olmayan Kalahari, kızıl topraklarla kaplıdır ve üzerinde kurumuş göl yatakları bulunur.
Kalahari Çölü
Yayla ve Havzalar :
Kıtada yükseklik oluşumları bakımından birçok yerde benzerlik görülür. Doğuda, Doğu Afrika Yaylası; güneyde, Güney Ekvator Dağları ve Kalahari Havzası; kuzeyde Adava Dağları, yükseklikler 3.000 metreye yaklaşan yaylalarla çevrilidir. Sahra’nın güneyinde Cuf Havzası ile volkanik kökenli Çad ve Sudan havzaları ise Zaire Havzası’nın kuzeyindedir. Sudan Havzası, batıda Ennedi ve Darfur yaylarıyla birleşir. Yüksek bir yayla olan Madagaskar Adası’nda kıtasal özellikler (bitki örtüsü, doğal hayvanlar, iklim vb.) görülür.
Irmaklar ve Göller :
Afrika coğrafyasında ırmakların önemi büyüktür. Bunların bir bölümü, yüksek yerlerden kaynaklanan sular olup kıtanın yüksek iç kesimlerinden dik eğimli kıyı şeridine inerken çeşitli çağlayanlar oluşturur. İç kesimlerden topladıkları suları denize kadar getiren ırmaklar, çok uzun mesafeleri aşar. Doğu Afrika Yaylası’ndan doğan ve Akdeniz’e dökülen Nil, Atlas Okyanusu‘na dökülen Kongo ve Nijer ırmakları, Hint Okyanusu’na dökülen Zambezi Irmağı gibi birçok ırmak, genellikle sık bir bitki örtüsü görülen iki kıyı arasında akarak dik çağlayanlar ve sert akıntılarla denize ulaşır.
Nil Nehri (Kaynak : pixabay.com)
Bu nedenle de, kara içi suyolu taşımacılığı oldukça sınırlıdır. Irmakların su yükseklikleri, iklim bölgelerindeki yağış oranlarının değişkenliğine göre farklılık gösterir. Ancak Nil gibi birkaç iklim kuşağından geçen ırmaklarda çok değişik yükseklikler görülür. Bu yükseklik farklılıkları, hidroelektrik enerji için en uygun ortamdır. Afrika’nın en uzun ırmağı, Nil’i (6.671 km) Kenya (4.371 km) ve Zambezi (2.735 km) ırmakları izler. Nil ve Kongo ırmakları tarım alanlarının sulanmasında Afrika’nın en önemli kaynaklarıdır. Kuzeydoğu ve tüm Orta Afrika’da bu iki ırmağın suladığı milyonlarca hektarlık tarım alanları vardır. Afrika’nın en büyük, dünyanın dördüncü büyük gölü, Victoria Gölü’dür (68.000 km2), öteki büyük ve önemli göller genelde Doğu Afrika Çukuru’ nda toplanmıştır.
Kuzeye doğru sırasıyla Malavi Tanganika, Mobutu, Edward, batıda Natron ve Eyasi gölleri yer alır. Tanganika Gölü’nün en derin noktası 1.437 m’dir (Bu, Baykal Gölü’nden sonra dünyanın ikinci büyük göl derinliğidir). Orta Afrika’da bulunan Çad Gölü, 1973-1974 arasında suyunu büyük oranda yitirmiş, hemen hemen kurumaya yüz tutmuştur. Öteki önemli göller Kalahari Bölgesi’ndeki tuzlu Ngami ve Makarikari gölleri, Tunus’ta Şaddü’l-Cerit, Gana’da Volta Gölü, Etiyopya‘da Tana Gölü, Kongo’de Maindombe Gölü ve Zimbabve-Zambiya sınırdaki Kariba Gölü’dür. Mısır’daki 500 km2 büyüklüğündeki Nasır Gölü ve Mozambik’teki C. Bassa Gölü, Kariba Gölü ile birlikte önemli yapay göllerdir. Bu göllerden sulama ve elektrik üretiminde yararlanılır.
Kaynak: commons.wikimedia.org
ZAMBEZİ
Afrika’daki nehirlerin büyüklük bakımından dördüncüsüdür. 2.660 km. uzunluğunda olan Zambezi, Güney Afrika’da, denizden 1.500 metre yükseklikteki tepelerden çıkar. Güneye doğru akmaya başlayan nehir önce Kagengi, sonra da Angola’dan gelen Lungebungu kollarını alır. Daha başka kollarla da büyüyen Zambezi, güneydoğuya doğru akarak Mozambik’ te Hint Okyanusu’na dökülür. Dünya’nın en büyük çavlanlarından (şelale) olan Victoria, Zambezi üzerindedir.
Nehrin aşağı kesimlerinin hemen hemen 600 km.lik kesimi ulaştırmaya elverişlidir. Buralarda, nehrin genişliği 5-8 km. arasında değişir. Yalnız bu kısmın bir noktasında genişlik 200 metreye kadar düşer. Burada suların akıntısı çok serttir.
