Zeka nedir ne demektir? Zekanın soyaçekim ve çevre ile ilişkisi, ölçülmesi ve dağılımı gibi konular hakkında detaylı bilgilerin verildiği yazımız.
Kaynak: pixabay.com
1. ZEKÂ NEDİR?
Psikolojinin en karmaşık konularından biridir. Bu özellik, zekânın henüz kesinlikle “ne” olduğunun bilinmemesinden kaynaklanmaktadır.
Bazı zekâ tanımlarını şöyle sıralamak mümkündür:
- • Zekâ, çevreye uyum aracıdır.
- • Olayları bağımsız olarak düşünebilme, yeni durumlara başarıyla uyabilme, eylem ve tutumları belli bir düşünce ya da amaç çevresinde toplayabilme yeteneği
- • Algılama, belleme, çağrışım yapma, imgeleme, yargıda bulunma, usavurma, soyutlama, genelleme gibi ruhsal işlevlerin tümüne verilen ad.
- • Zekâ, araç yapabilme yeteneğidir. (H.Bergson)
- • Zekâ, öğrenebilme ve öğrenileni eleştirebilme yeteneğidir.
- – Verilen bir yönergeyi anlamak ve bunu zihinde tutabilme yeteneği,
- – Bir duruma başarı ile uyum yapabilmek ya da istenildiği bir davranışta bulunabilmek yeteneği,
- – Bireyin özeleştiri yapabilmesi ve davranışlarının uygunluğunu denetleyebilme yeteneğidir. (Alfred Binet)
- • Zekâ; Çevre ile etkileşim sonucu, kişinin çevreye yaptığı uyumu sağlayan durum,
- – Zihinsel yapı ile çevre arasındaki bir tür dinamik denge durumu
- – Zihinsel eylemler dizgesidir. (Jean Piaget)
- • Zekâ, zekâ testlerinin ölçtüğü şeydir.
Günümüzde psikoloji, zekâyı faktörlerin analizinden çıkan sonuç özelliklerine göre ele almaktadır. Buna göre zekâ şöyle tanımlanmaktadır: “Bireysel denemeler yardımıyla, yeni ve daha ziyade etkili uyum şekillerini kazanma ve bunları geliştirme yeteneğidir.” Bu da testlerle ölçülür.
2. ZEKÂNIN SOYAÇEKİM VE ÇEVRE İLE İLİŞKİSİ
Soyaçekim ve çevre faktörünün zekâ üzerindeki etkisini araştırmak için 19. Yüzyıldan beri birçok deney yapılmıştır. Bu deneyler daha çok hayvanlar üzerinde yapılmıştır, insanlar üzerinde ise çeşitli araştırmalar yapılmıştır.
Çevrenin ve kalıtımın etkilerini ayırt etmek amacıyla özdeş ikizler araştırmaya konu edilmişti. Buna göre, 50 çift özdeş ikiz aynı çevrede, 19 çift özdeş ikiz birbirlerinden ayrılarak, tamamen farklı çevrelerde yetiştirilmişlerdir.
Bir süre sonra bu ikizler zekâ bölümleri, biyolojik ve sosyal gelişim… vb. bakımından testlere ve ölçümlere tabi tutulmuşlardır. Elde edilen sonuçlar şöyledir:
Bir arada büyütülen ikizlerin zekâ ve beden yapılarında önemli bir fark görülmemiştir.
Ayrı yerlerde büyütülen ikizlerin de zekâ bölümleri arasında önemli bir fark görülmemiştir. Çevrenin, daha çok kişilik ve sosyal davranışlar üzerinde etkili olduğu saptanmıştır.
Normalin üstünde zekâ bölümüne sahip bireylerin aileleri araştırıldığında görülüyor ki, aynı ailede kuşaklar boyunca birçok başarılı kimse var. Normalin altında zekâ düzeyine sahip bireylerin mensup olduğu ailelerde de, yapılan araştırmalarda, aynı nitelikte pek çok birey görülmektedir. Böyle bir ailedeki normal zekâlı birey sayısı normalin altındakilerin yüzde 10’u kadardır.
Bu araştırmanın sonucunu şöyle yorumlamak mümkündür: Anne – baba ile çocukların zekâ bölümleri arasında yüksek bir korelasyon vardır.
Zekânın gelişiminde çevre ya da kalıtımın paylarını kesin oranlarla belirtebilmek bugün için oldukça güçtür.
Bir psikolog, zekâyı etkilemede, yüzde 75 soyaçekimin, yüzde 21 çevrenin, yüzde 4 rastlantıların, rol oynadığını iddia etmiştir.
Kaynak: pixabay.com
2. ZEKÂNIN ÖLÇÜLMESİ VE DAĞILIMI
Zekâ, zekâ testleri ile ölçülür, ilk zekâ testi 1905 yılında Alfred Binet ve Dr. Simon tarafından geliştirilen Binet – Simon Testi’dir. Bu test daha sonra L.Terman tarafından Stanford Üniversitesi’nde geliştirilerek “Stanford – Binet – Simon Baskısı” adını aldı. Geri zekâlılığı ve üstün zekâlılığı normalden ayırmak için geliştirilen bu testler bazı değişikliklerle günümüzde de kullanılmaktadır.
Testler, zekâyı ancak genel olarak ölçerler. Zekânın temel özelliği olan “yeni durumlara uyum” yeteneğinin bu testlerle değerlendirilmesi çok zordur. Bu nedenle, testlerin zekâyı kesinlikle ölçtüğü söylenemezse de, şimdilik en güvenilir zekâ ölçüm aracının zekâ testleri olduğu söylenebilir.
Zekâ Bölümü
Zekâ testlerinde başarı, zekâ bölümü ile ifade edilir. Zekâ bölümü, zekâ yaşının, takvim yaşma olan oranıdır.
Zekâ testinin uygulanması sonucu, bireyin takvim yaşma göre düzenlenen soruladan doğru cevap verdiği soruların toplamı onun “zekâ yaşı”nı belirler.
Zekâ bölümü, şu formülle ifade edilir:
Zeka Bölümü (Z.B) = Zeka Yaşı (Z.Y) / Takvim Yaşı (T.Y) x 100
Örneğin : Takvim yaşı 8 (96 ay), zekâ yaşı 9 (108 ay) olan bir çocuğun zekâ bölümü:
9 (108) / 8 (596) x 100 = 112’dir.
Zekâ bölümünün bilinmesinin önemli yararları vardır. Özellikle kısıtlı zekâ kapasitesi olanlarla üstün zekâlıları ayırmak ve kendilerine uygun bir eğitim verilmesini sağlamak bakımından zekâ bölümünün bilinmesinde önemli yararlar vardır.
Zekâ bölümünün bilinmesi, mesleğe yöneltmede de önemli kolaylıklar sağlar.
Zekâ bölümlerine göre şöyle bir sınıflamaya gidilmiştir:
Zekânın toplumda dağılımı, çan eğrisi biçimindedir. Yani, çoğunluk normal çevresin-dedir.
GERİ VE ÜSTÜN ZEKÂLILIK
Yukarıdaki tablodan da anlaşılacağı gibi insanlar arasında büyük zekâ farklılıkları vardır. Bir yanda zekâ bölümü 20’nin altında olan geri zekâlılar, öte yanda zekâ bölümü 140’ın üstünde olan dahiler.
Zekâ bölümü ile hayattaki başarı arasında sıkı bir ilişki vardır. Bununla beraber başarı için zekâ, tek başına yeterli değildir. Başarı için başka faktörler de gereklidir. Zekâ bölümü normalin altında olan geri zekâlılar toplumda özel ilgiye muhtaçtır.
Geri zekâlıları şu üç grupta toplayabiliriz:
1. Sürekli bakıma muhtaç geri zekâlılar (İdiotlar): Bunların zekâ bölümleri 20’nin altındadır. 2 yaşındaki bir çocuğun zekâ düzeyindedirler. Genellikle bir sağlık yurdunda kalırlar.
2. Eğitilebilir Geri Zekalılar (Embesiller): Zekâ bölümleri 20 – 40 arasındadır. Tarlada çalışabilir, bulaşık yıkayabilirler. Bunlar, sorumluluk duygusundan yoksundurlar.
3. Öğretilebilir Geri Zekalılar (Moronlar): Zeka bölümleri 40 – 60 arasındadır. Bazı mesleklerde çalışabilen moronlar, 9-10 yaşındaki bir çocuğun zeka düzeyine sahiptirler.
Zekâ bölümü 120 ve üstünde olan üstün zekâlılar “insanoğlu ile ilgili bir alanda ya da dalda her zaman olağanüstü başarı ve etkinlik gösteren kimse” diye tanımlanmışlardır.
Ortalama her 400 çocuktan birinin üstün zekâlı olduğu sanılmaktadır.
ÖZEL YETENEK
Bireyleri birbirinden ayırt eden bir özellik de yeteneklerinin farklı oluşudur, insanların kimi resme, kimi müziğe, kimi de pratik işlere yatkın olarak doğar.
Doğuştan getirilen bu elverişliliğe yatkınlık (yetenek, istidat, eğilim) denir. Gerekli ortamı bulup gelişmiş olan istidatlara yetenek adı verilir.
a) Özel Yeteneklerin Ölçülmesi: Bu yolla, kişinin en fazla başarılı olabileceği alanlar saptanır. Özel yetenek isteyen işlere adam alınırken de özel yetenekleri ölçen testlere ihtiyaç vardır, ilk yetenek testleri müzik alanında uygulanmıştır. Yetenekler ya işe adam ya da adama iş seçmek amacıyla ölçülür. Buna mesleğe seçme ve mesleğe yöneltme de denilebilir.
b) Yetenek Çeşitleri:
- • Akademik yetenek
- • Teknik yetenek
- • Güzel sanatlara ilişkin yetenek
