Şapka devrimi ne zaman ve neden yapılmıştır? Ulu önder Mustafa Kemal Atatürk’ün belki de en çok tartışılan devrimi olan Şapka Devrimi ne zaman, neden yapıldı sorularının cevabı?
Atatürk Kastamonu’da Şapka ile halkın arasında…
KILIK, KIYAFETTE DEVRİM – ULUSUNA OLAN GÜVENLE YAPTIĞI ŞAPKA DEVRİMİ
Osmanlı İmparatorluğunda halk, fes denilen kırmızı, püskülü olan bir başlık giyiyordu. Fes, Osmanlı halkına, Yunanlılardan alınmıştı. Padişah II. Mahmut 1826’da yeniçeriliği ortadan kaldırdığı zaman, fesi zorla halka giydirmişti. Aradan geçen zaman içinde fes Müslümanların giydiği bir başlık olmuştu. Müslüman olmayan halk şapka giyiyordu. Fes gülünç bir kıyafetti. Bu nedenle ordu mensupları fesi giymiyorlardı. (Fesi günümüzde
Gazi Mustafa Kemal, halkının bu gülünç kıyafetten kurtulması için, başında şapka olduğu halde 24 Ağustos 1925 günü Ankara’dan ayrıldı. Kastamonu’ya gidiyordu.
Kastamonu yolu, bakımsız, ormanlık bir yoldu. Yol boyunca halk, başında şapkası olduğu halde aralarına gelen Gazi Mustafa Kemal’i büyük coşku ile karşılıyor, O’na sevgisini belirtiyordu. İlgaz dağlarından geçerek Kastamonu’ya doğru yol alan Gazi Mustafa Kemal ve arkadaşlarını selâmlayan halk, elinde şapkası ile O’na bir başka türlü bakıyor ve:
— Yaşasın Gazi’miz, yaşasın kurtarıcımız, diye bağırıyordu.
Advertisement
Halk, Gazi Mustafa Kemal’in geçtiği yolun iki tarafına dizilmiş, ilk kez gördükleri bu büyük insana sevgilerinin sonsuzluğunu belirtmek için sürekli bağırıyorlar-dı. Üstünde keten bir elbise, beyaz bir şapka bulunan Gazi Mustafa Kemal, halkın arasından güçlükle ilerliyordu. Halkın arasına o zamana kadar Müslüman halkın giymediği bir başlıkla çıkan Gazi Mustafa Kemal, halkını iyi tanıyordu. Yüz yıldan fazla giyilen fesin bir anda atıldığı bir gezidir Kastamonu gezisi… Artık halk da başını açmış, yahut nereden bulmuşsa edindiği şapka ile Gazi Mustafa Kemal’in yanındadır… Bir devrim daha yapılmış ve bir devir daha yıkılmış olarak… Yıkılmış devrin yasalaşması da hemen o yıl, (25 Kasım 1925) olmuştu.
Neden Yapıldı? (Kaynak – 2)
Şapka Devrimi; Türkiye Cumhuriyeti’nde şapka giyme zorunluluğunu getiren yasayla gerçekleştirilmiş kılık-kıyafet değişikliğidir (25 Kasım 1925 tarihli 2596 sayılı yasa).
II. Mahmut döneminde kabul edilen serpuş (başörten) örneği Tunus-Cezayir Müslümanlarıyla bazı Rumlar tarafından kullanılan fes olmuştu. Yanı sıra poçu, kavuk, sarık, üsküf, külah, kalpak da gündemde kaldı. Tanzimattan sonra setre, pantolon gibi batılı giysi örnekleri yavaş yavaş yürürlüğe girdi, İstanbul’un, redingot gibi de üst giysileri moda oldu. Sonunda bütün kıyafet öğelerine alışılmış gibi olma düzeyinde, şapka; kâfirlerin, Hristiyanların, başka dinden azınlıkların ayırıcı niteliği gibi görünmeye başlandı, öyle gösterildi. Bu bağnaz (mutaassıp) nesnecilik, temelde hiçbir değer taşımadığı halde halkın, kamuoyunun şapkayı dışlayıp yadsımasına neden olmuştu.
Kastamonu Seyahati
Atatürk, kamuoyunun direncini ya da kabul ediş hızını gözlemek için çıktığı Kastamonu-İnebolu gezisinde bir Panama şapkası giydi (24 Ağustos 1925), gerekli konuşmalarla vakti gelmiş bir düşüncenin uygulanmasına girişti: “…. Medeni ve beynelminel kıyafet bizim için çok cevherli, milletimiz için lâyık bir kıyafettir; onu iktisa edeceğiz (kisvet’ ten: giyme, giyinme)… ve bittabi bunların müttemmimi (tamamlayıcısı olmak üzere başta siper-i Şems’li (güneş koruyuculu) serpuş (başlık), bunu açık söyleyim. Bu serpuşun ismine şapka denir…” (Ağustos 1925, Söylev ve Demeçler II). Halkın karşı koymayan uyumu ve hemen uygulaması iki ay sürdükten sonra önce devlet memurları için, sonra bütün uyruklar için yasal zorunluk kondu, kısa sürede yayılıp tutundu. Bu arada bazı görevlere (din adamlığı) iş sırasında giyilecek özel kıyafet ayrıcalıkları da tanınmıştı. Sonradan törenler ve toplantılar için (mahkemelerde yargıç, savcı, avukatlar, üniversitelerde görevli öğretim üyeleri için) ayrı yönetmelikler hazırlandı.
