Zurna nedir, zurna nasıl bir müzik aletidir? Zurnanın özellikleri, tarihçesinin yer aldığı maddeler halinde zurnanın çalma özellikleri nelerdir?
Zurna
Zurna nedir?
Zurna, Türkiye’de çok yaygın olarak kullanılan müzik aletlerinden birisidir. Üretim çeşitleri metal zurna, tahta zurna ya da kamıştan yapılan zurna olarak değişiklik göstermektedir. Ses seviyesi olarak çoğu müzik aletinden çok daha yüksek ses çıkartmaktadır. Bu sebepten de genelde davulla birlikte çalınarak kullanılır. Açık havada kullanıma daha uygun olan zurna, nefesle çalınan saz çeşitlerine girmektedir. Anadolu halkının genelde özellikle halk oyunlarında, bunun dışında düğünlerin düzenlendiği alanlarda ya da erkekleri askere uğurlama törenlerinde sıklıkla çaldığı müzik aletlerinden biri zurnadır. Büyüklük olarak ve ses tınısına göre 3 farklı modelde üretilmektedir. Bu modeller kaba zurna, orta kaba zurna ve zil zurna olarak da adlandırılan cura zurnadır.
Zurnanın yapısı
Anadolu’da üretim şekli olarak pek çok ağaçtan imal edilir. Bu ağaçların türleri ardıç, dişbudak, kızılcık, şimşir, söğüt, erik, dut, ıhlamur ve cevizdir. Zurnanın uzunluğu en az 300 milimetre, en fazla 317 milimetre uzunluğundadır. Gövdesinin baş tarafı sayılan kısma bir maşa takılmaktadır. Bu maşanın takılmasının sebebi müzik aletinin kök kaydını düzenlemektir.
Gövdesinin yapısı baş kısmında 20 milimetreyken, aşağı doğru uzayan kısmı 60 milimetre ile 65 milimetre arasında değişmektedir. Zurnayı çalmak isteyen müzisyen, ağız kısmında yer alan “sipsi”den üflemeye başlar ve aletin üzerindeki delikler açılıp kapatılarak seslerin tınısı ayarlanır. Zurnanın ses skalası küçük oktavda yer alan si bemolden üçüncü oktavda yer alan do sesine kadardır. Bazı durumlarda zurnayı çalan yorumcunun kişisel yeteneklerine ve zurnayı uzun zaman çalmış olmanın deneyimiyle ses skalasının dışında sesler de çıkartabilmektedir.
Zurnanın çalma özellikleri
- Zurnanın genel yapısının (gövdesinin) yapıldığı ağaç çeşidine göre değişiklik gösterebilir.(ceviz ağacından yapılan zurna, erik ağacından yapılan zurna vb.) Bu da çıkardığı sesin de aynı şekilde değişiklik göstermesine sebebiyet verebilir.
- Çıkaracağı sesi, yapısının iç kısmında bulunan küçük bir silindirden geçirerek daracık hale getirilmiş dış deliğinden açılıp kapanma sırasında oluşan titremelerle çıkartır.
- İç yapısı, çıkacak olan sesin tam karşıya gidebilecek şekilde dizayn edilmiştir.
- İç tarafında yer alan boru deliğinin kamışa yakın olan kısmı, şimşir ve metal parçalar vasıtasıyla daraltılmıştır.
- Zurnanın sesi, var olduğu kamıştan kaynaklı olarak ancak yüksek basınç şartlarında ortaya çıkmaktadır.
- Zurnayı çalacak olan kişi, zurnayı nefesini hiç kesmeden çalmak zorundadır. Bunu gerçekleştirebilmek için de avurtlarında biriktirdiği nefesi zurnayı çalma esnasında kullanırken bir yandan da sadece burnundan nefes alıp vermelidir.
- Zurnanın üzerinde toplam 7 delik bulunur. 6 tanesi üst kısmında, geriye kalan 1 delik ise alt kısmında yer alır. Zurnayı çalacak olan kişinin sol eli üstteki delikleri sağ eli alttaki delikleri kapatmalıdır.
Kaynak – 2
Doğu ulusları ve Türkler arasında çok eski çağlardan beri bilinen ve kullanılan bir nefesli sazdır. Eski Çin, Hint ve Mısır’da ilk şekilleriyle kullanılmıştır. Başlangıçtan zamanımıza kadar en az değişikliğe uğramış müzik aletlerinden biridir.
Zurna, genel olarak, 35-50 cm. uzunluğunda, ağız tarafı ince, uca doğru hafifçe genişleyen, en ucunda ise birden açılıp yayvanlaşan bir borudur. Ağaçtan ve boynuzdan, tek ya da birkaç parça halinde yapılır. Üstünde sesleri değiştirmeye yarıyan perde delikleri vardır. Ağıza alınan tarafına dil adı verilen ince, yassı yontulmuş bir kamış parçası konmuştur. Üflendiği vakit bu kamış parçasının titreşimi sesi meydana getirir. Zurna adının, boru anlamına gelen (sûr) ile ney’in aslı olan (nây) kelimelerinin birleşmesinden doğan «surnâ»dan bozulmuş olduğu yolunda bazı tahminler mevcuttur. Osmanlı İmparatorluğu zamanında saray nöbetlerinde ve savaşlarda bir çeşit ulusal bando olan Mehter takımlarında zurna, önemli bir yer tutardı. Mehter takımlarındaki zurnalar, görevlerine göre ayrı ayrı boy, yapı ve çeşitlerde olurdu.
Uzun yüzyıllar, davulla birlikte, özellikle Türk köylüsünün müzik ihtiyacını karşılayan zurna, geniş çapta folklorumuza da girmiştir. Bugün de önemini muhafaza etmektedir.
