Mustafa Kemal Atatürk’ün çıkartmış olduğu gazeteler nelerdir? Milli Mücadele döneminde ulusal basın ve Anadolu Ajansı ile ilgili bilgiler.
Atatürk, “Minber“, “İrade-i Milliye” ve “Hâkimiyet-i Milliye” olmak üzere üç gazete çıkarmıştır. Yaptıklarını ve yapacaklarını halka duyurarak kamuoyu oluşturmak isteyen Atatürk, Kurtuluş Savaşı’nı başlattığı andan itibaren basından destek almış ve basının gücünü en etkili şekilde kullanmıştır.
Mustafa Kemal’in gazeteciliğe olan ilgisi daha öğrencilik yıllarında başlamıştır. Henüz Harbiye öğrencisiyken yönetimin siyaset alanındaki yanlışlarını ve aksaklıklarını belirtmek amacıyla eleştiri niteliğindeki yazılar yayınlamak için el yazısıyla bir gazete çıkarmıştır. Hatta bu yüzden soruşturmaya uğramış dönemin Harp Okulu komutanının ılımlı yaklaşımı nedeniyle ve kovuşturmadan kurtulmuştur. Maalesef bu gazeteden günümüze herhangi bir nüsha kalmamıştır.
MİNBER
Atatürk’ün ilk gazete çıkarma girişimi istanbul’da yayımlanan “Minber”dir. Minber, Mustafa Kemal’in isteği üzerine yayın hayatına girmiştir. Gazeteyi 1918 yılında en yakın arkadaşı Ali Fethi Okyar ile birlikte çıkarmıştır.
1918’de Ahmet İzzet Paşa hükümeti tarafından Mondros Mütarekesi imzalanmıştır. Mustafa Kemal, başında olduğu Yıldırım Orduları Grubu ve 7. Ordu Karargahı lağvedildiği için Suriye’den istanbul’a dönmüştür ve ülkenin içinde bulunduğu konular hakkında konuşma ve yazma gereği hissetmektedir. Oysa Mustafa Kemal’in asker kimliği politik olaylara girmesini ve aktif rol üstlenmesini engellemektedir.
1 Kasım 1918’de yayın hayatına başlayan Minber gazetesi günlük olarak yayımlanmış ve 51 sayı çıkmıştır. Gazetenin başında Fethi (Okyar) Bey vardır. Gazetenin başyazılarını çoğunlukla Mustafa Kemal, değişik adlarla ya da imzasız yazmıştır. Ayrıca Minber’in hemen hemen her sayısında Mustafa Kemal’le ilgili haberler yer almıştır. 17 Kasım 1918 tarihli gazetede Yıldırım Orduları Grubu Kumandanlığında iken Mustafa Kemal’le bir de röportaj yapılmıştır.
İRADE-İ MİLLİYE
Mustafa Kemal ikinci gazetesini Sivas Kongresi’nden sonra çıkarmıştır. 4 Eylül 1919 günü başlayan ve 11 Eylül’de sona eren Sivas Kongresi’nin ardından Mustafa Kemal çevresindekilerden yeni çıkaracağı gazete için güvenilir bir yazı işleri müdürü bulmalarını ister. Aranan yazı işleri müdürü bulunur ve gazete çok kısa bir süre içinde çıkarılır.
Heyet-i Temsiliye adına Mustafa Kemal tarafından kurulmuş olan gazetenin adı Mustafa Kemal tarafından tespit edilmiştir. Başlangıçta haftada bir, sonraları haftada iki ve daha sonra günlük olarak yayımlanan gazetede Sivas Kongresi zabıtları, Mustafa Kemal’in bildirileri, konuşmaları yayımlanmıştır. Gazetenin nüshaları birçok şehrin çeşitli dairelerine resmi mühürlü zarflar içinde gönderilmiştir.
HÂKİMİYET-İ MİLLİYE
Mustafa Kemal Paşa, Heyet-i Temsiliye üyeleriyle birlikte Ankara’ya geldiğinde burada alınacak kararların millete duyurulması için bir gazeteye ihtiyaç duyduğunu söylemiştir ve burada verdiği ilk direktif de “bir gazete çıkaracağız” olmuştur.
Ankara’da doğru dürüst bir matbaa bulunmadığı için Konya’dan getirtilen baskı makinesi meclis bahçesindeki bir binaya yerleştirilmiş ve iki hafta içinde gazete çıkarılmıştır. Bu gazetenin adını da Mustafa Kemal vermiştir; “Hâkimiyet-i Milliye”. 10 Ocak 1920 günü yayımlanan gazetenin ilk başyazısını Mustafa Kemal yazmıştır.
Gazete Anadolu’da kurulan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin yayın organıdır. Başlangıçta haftada iki gün yayımlanan gazete 18 Temmuz 1920’den sonra haftada üç gün, 6 Şubat 1921’den sonra da günlük olarak çıkarılmıştır. Gazete 1934 yılına kadar Hâkimiyet-i Milliye adıyla,*o tarihten sonra da Ulus adıyla çıkmaya devam etmiştir.
ANADOLU AJANSI
Anadolu Ajansı’nın ilk yayını 12 Nisan 1920 tarihinde başlamıştır. Anadolu Ajansı, kuruluşunun ilk günlerinde kısıtlı olanaklarına karşın küçümsenmeyecek ölçüde başarılı çalışmalar yapmıştır.
Mustafa Kemal o dönemde Anadolu Ajansı’nın birinci görevinin; halkın iç ve dış gerçek, sağlam, tam ve eksiksiz haberleriyle aydınlatılması olduğunu belirtmiştir. Çünkü halk arasında uydurma haberler yayılmaktadır.
Bu nedenle Anadolu Ajansı’nın Büyük Millet Meclisi’nin toplanmasına ve ilk Bakanlar Kurulu’nun oluşmasına kadar yaptığı çalışmalar, o günler için büyük önem taşıyan iki nokta üzerinde odaklanmıştır:
♦ Türk kamuoyunu yanlış yollara sürükleyerek, milli birliği tehlikeye düşürmek amacıyla içten ve dıştan yapılmakta olan kışkırtma, yalan ve iftiralara karşı milleti uyanık tutmak.
♦ Milli kurtuluşu sağlayacak karar ve hareketleri halka vaktinde bildirmek
Bu çerçevede haber bültenleri, Ankara’da teksir yöntemiyle çoğaltılarak, çoğu zaman da elle yazılarak önemli merkezlerde ağaç gövdelerine ve cami avlularındaki kara tahtalara yapıştırılmış, bağlantı kurulabilen yerlere telgrafla ulaştırılırken, Anadolu’nun uzak köşelerine, at sırtındaki görevliler tarafından taşınmıştır.
Böylece Anadolu Ajansı’nın yayımladığı bültenler, bir yandan Ankara’daki gelişmeler konusundaki bilgileri, Türk halkına ulaştırarak hükümetiyle halk arasında bağlantıyı sağlamış, böylece ulusal bilincin güçlenmesinde etkin rol oynamış, bir yandan da Anadolu ihtilali’nin, doğmakta olan yeni devletin haklı sesini tüm dünyaya duyurmuştur.
