Toprakların Sınıflandırılması, Toprak Tipleri (Çeşitleri) ve Özellikleri

0
Advertisement

Topraklar Nasıl Sınıflandırılır? Toprak tipleri nelerdir? Toprak tiplerinin özellikleri, yapıları, görüldüğü bölgeler hakkında bilgi.

Toprak Tipleri

Toprakların coğrafi yönden sınıflandırılmasında esas alınan faktör, toprak oluşumunda etkili olan özellikler ve bunun coğrafi yönden dağılışıdır.

toprak tipleri

Topraklar oluşum koşullarına göre;
  1. Yerli topraklar
  2. Taşınmış topraklar olarak sınıflandırılır.

1- Yerli topraklar

Yerli topraklar iki ana gruba ayrılır.

a) iklim koşullarının etkisi ile yerinde oluşmuş topraklar
b) Eğimli sahalarda yerinde oluşmuş topraklar

a) İklimin Etkili Olduğu Yerli Topraklar

İklimin etkisine bağlı olarak oluşan bu topraklara, aynı zamanda zonal topraklar da denir. Herhangi bir bölgede egemen olan iklim ve bitki örtüsü koşullarına göre oluşmuş ve normal profil özelliğine sahip olan yani yüzeyden alta doğru, fiziksel ve kimyasal özellikleri birbirinden farklı olan katları (Horizon) bulunan topraklardır.

Advertisement

Bu toprakların oluşması için yüzeyin düz ya da hafif engebeli olması ve yağış sularının drene olması gereklidir. Zonal topraklar ya da klimatik topraklar yeryüzündeki iklim ve bitki örtüsü koşullarına uymaktadır. Örneğin soğuk ve nemli bölgelerde podzol, sıcak ve nemli bölgelerde laterit topraklan gibi.

Bu gruba giren belli başlı toprak tipleri şunlardır:

Tundra Toprakları

Tundra ikliminin egemen olduğu Kuzey Yarımküre’de oluşan bu topraklar, yazın donmuş tabakanın çözülmesi ile gevşemekte ve alçak kısımlar yer yer su birikintileri ve yosunlarla kaplanmaktadır. Donma ve çözülmenin aktif olduğu bu kısımlarda topraklar taşlıdır. iklimin soğuk olmasından dolayı organik madde yeterince ayrışmadığından toprak organik madde yönünden zengindir.

Podzol Topraklar

Tundra kuşağının güneyinde çoğunlukla iğne yapraklı orman kuşağında egemen olan nemli ve soğuk iklim koşulları altında oluşmuştur. Aşırı yıkanmadan dolayı topraktaki besin maddelerinin çoğu taşınmıştır, iklimin soğuk olmasından dolayı bitki artıkları toprak yüzeyinde birikerek birkaç cm kalınlığında bir organik kat oluşturur. Sibirya, Kuzey Avrupa ve Amerika’da yaygın olarak görülen bu topraklar, gübreleme yapıldığı taktirde tarıma uygun hale getirilebilir.

orman toprağı

orman toprağı

Kahverengi Orman Toprakları

Ilıman kuşakta, yaprağını döken orman örtüsü altında gelişme gösteren bu topraklarda organik madde üst topraktaki mineral maddeye karışmış durumdadır. Yağışın fazla olduğu yerlerde mineraller yıkanarak topraktan uzaklaşmaktadır. Bu topraklarda kireç oranı düşüktür.

Kırmızımsı Akdeniz Toprakları (Terra Rossa)

Akdeniz ikliminin egemen olduğu subtropikal kuşakta kızılçam ve maki bitkisi altında gelişme gösteren I bu topraklar, demir oksit bakımından zengin olduğundan dolayı kırmızımsı renktedir. Akdeniz Bölgesinde yaygın olan kireçtaşları ile karstik çukurların içinde yer almaktadır. Ancak eğimli karstik sahalarda toprak yüzeyde değil taşların arasındaki çatlaklar ve tabakalaşma yüzeyleri boyunca gelişme göstermişlerdir.

Kahve ve Kestane Renkli Topraklar

Orta kuşakta karaların iç kısımlarında egemen olan yarı kurak iklim ve step bitkilerinin karakteristik toprağıdır. Bu topraklardan kahverengi olanlar daha ziyade step sahalarında, kestane renkli olanları ise step sahalamın biraz daha nemli olan kısımlarında uzun boylu step çayırları altında gelişme göstermektedir.

Advertisement
Çernezyomlar

Orta kuşağın yarı nemli alanlarında uzun boylu çayırların altında gelişmiş olan bu topraklara aynı zamanda kara topraklar da denilmektedir. Rusya’nın güneyinde, Romanya, Kanada, ABD, Arjantin ve Avustralya’da görülür. Besin maddeleri yönünden zengin olan bu topraklar üzerinde yoğun olarak tarım yapılmaktadır.

Lateritler

Nemli tropikal ve ekvatoral bölgelerde yaygın olan bu topraklar, fazla yağış ve sıcaklıktan dolayı ana materyalin ayrışması ileri derecede olduğundan kalındır. Demir oksitçe zengin olduğu için toprak kızıl renklidir.

çöl resmi

Kaynak: pixabay.com

Çöl toprakları

Orta enlemlerde ve tropikal çöllerde son derece sığ olan ve karbonatların birikmesinden dolayı sert topraklar bulunmaktadır. Orta enlemlerdeki çöllerde daha ziyade açık ve gri kahverengide aşırı derecede kirecin birikmesinden oluşan kaliş ya da sert tabakalar halinde uzanan topraklar hakim durumdadır. Bu topraklar organik madde yönünden son derece fakir olup tarımsal değeri hemen hemen bulunmamaktadır.

b) Eğimli Sahalarda Oluşan Topraklar

Bitki örtüsü yönünden zayıf olan dağlık alanların eğimli yamaçlarında oluşan topraklar, sürekli olarak taşınırlar. Bu sahalarda arazinin yüzeyi yarı ayrışmış, çözülmüş bir kat veya sığ bir toprak tabakası bulunur. Buna göre toprakların özelliğini ana kaya tayin eder. Örneğin ana kaya kumlu ise, topraklarda kumlu, ana kaya tuzlu ise topraklarda tuzludur. Bu nedenle ana malzemenin etkisini yansıtan bu topraklara intrazonal topraklar da denir.

Bu gruba giren belli başla topraklar ve bunların ; özellikleri şöyledir:

Kumlu Topraklar

Gevşek kumtaşlarının uzandığı araziler üzerinde, kumlu topraklar yaygındır. Volkanik kumların veya ince malzemelerin bulunduğu araziler üzerinde de kumlu topraklar yaygındır. Su geçirgenliği fazla, havalanması iyi, ancak besin maddeleri yönünden zayıf olan bu topraklar, tahıl tarımı dışındaki bazı bitkilerin yetişmesi için elverişlidir.

kireçli toprak

kireçli toprak

Killi ve Kireçli Topraklar

Yumuşak kireçtaşı ve killi kireçtaşı depoları üzerinde oluşan bu topraklar, kireç yönünden zengindir. Organik maddenin kille birleşirerek kompleks yapması,toprakların üst kısmının koyu renkli olmasını sağlamaktadır. Genel olarak taneli yapı gösteren bu topraklar tarıma uygun olan alanları oluşturmaktadır.

Bu topraklar iki ana tipe ayrılmaktadır:

a) Vertisoller

Killi ve kısmen de kireçli olan depolar üzerinde gelişen bu topraklar, killi olduklarından ağır bünyelidir, j işlenmesi zordur. Topraklar killi olduğundan kuruduklarında bir metre kadar derine inen birkaç cm genişliğinde olan çatlaklar oluşmakta ve bu çatlaklar boyunca üst topraktan organik madde bakımdan zengin toprak parçacıkları dökülmektedir, toprak su ile doygun hale geldiğinde şişmekte ve yüzeyden gelen toprak ise bu şişmeye uygun olarak alttan üste doğru itilmektedir. Böylece toprağın kuruyarak çatlaması, şişerek genişlemesi ile alt toprağa intikal eden topraklar tekrar yüzeye çıkmakta ve toprak olduğu yerde i dönmektedir. Bundan dolayı bu topraklara dönen toprak anlamına gelen vertisol adı verilir.

b) Rendzinalar

Bu topraklar genel olarak yumuşak kireçtaşları üzerinde gelişme gösterirler. Toprak genellikle koyu renkli olup, alt kısmında kireç birikimi mevcuttur. Kireçtaşlarının parçalanmasından dolayı da toprak içerisinde bol miktarda çakıl bulunmaktadır.

Çorak (Tuzlu) Topraklar

Bu topraklar çeşitli klorürler ve tuzlar içermektedir. Bunlar, delta alanlarında, deniz suyu etkisinde kalan sahalarda bulunur. Ayrıca, taban suyu seviyesinin yüksek olduğu çeşitli baz ve tuzları içeren arazilerde de görülür. Tuzlu ya da çorak toprakların tarımsal değeri yoktur.

2- Taşınmış Topraklar (Azonal)

Bu topraklar genel olarak horizonu olmayan topraklardır. Eğimli sahalarda devam eden aşınma ve taşkın ovalarında sürekli alüvyonlaşma yani birikme toprakların gelişmesini özellikle horizonlaşmasını engellemektedir.

Bu guruba giren belli başlı topraklar şunlardır:

Alüvyal Topraklar

Akarsuların taşıdığı ince malzemelerin akarsuların yayıldığı alanlarda biriktirmesi ile oluşmaktadır. Sürekli olarak taşkın ve birikmeye uğrayan sahalarda devamlı malzeme birikmesi alüvyal malzemenin ayrışmasını, toprağın yüzeyinde yıkanan maddelerin altta birikmesini engellemektedir. Alüvyal toprakların fiziksel ve kimyasal özelliklerini, alüvyal malzemenin kaynaklandığı sahalardaki malzemenin fiziksel ve kimyasal özelliği tayin etmektedir. Alüvyal topraklar, besin maddeleri bakımından zengin olup tarıma uygun toprakları oluşturmaktadır.

Advertisement
Yamaç Toprakları

Dağların yamaçlarından yer çekimi ve suların etkisi ile taşınan çeşitli boyuttaki malzemeler, yamaçların eteklerinde birikir. Eteklerde biriken bu depolara, yamaç deposu ve bunların üzerindeki topraklara da yamaç toprakları ya da kolüvyal topraklar denir. Bu toprakları oluşturan malzeme çoğunlukla iri ve köşelidir. Yamaç topraklarının fiziksel ve kimyasal özelliklerini yamaçtan gelen malzemenin özellikleri tayin etmektedir.

Lösler

Rüzgarlar tarafından taşınan küçük kum ve mil boyutundaki malzemenin birikmesi ile oluşmuş çoğunlukla sarımsı, gözenekli, kolay ufalan depolardır. Bu depolarda oluşan topraklara lös toprakları denir. Lösler, Avrupa’nın orta, ABD’nin kuzey ve orta, Rusya’nın güney, Çin’in kuzey bölgelerinde ve Arjantin’de yaygındır. Lösler üzerindeki topraklar gözenekli olduğundan havalanma çok iyidir. Bu yüzden bu topraklar verimlidir.


Leave A Reply