10. sınıf fizik konusu madde ve özellikleri konu anlatımı. Adezyon ve kohezyon kuvvetleri, yüzey gerilimi, atmosfer, plazma ve özellikleri.
Madde ve Özellikleri
Adezyon ve Kohezyon Kuvvetleri
Kohezyon kuvvetleri benzer moleküller arasındaki kuvvetler, adezyon kuvvetleri farklı moleküller arasındaki kuvvetlerdir. Çay içerken bardağı kaldırdığımızda küçük çay tabağının da birlikte kalkması olayına şahit olmuşuzdur. İşte iki cam tabakayı birbirine yapıştıran suyun özelliği olatı adezyon kuvvetidir.
Bir musluktan su damlarken önce küçük bir damla oluştuğunu, sonra damlanın büyüyüp aşağı doğru uzadığını ve nihayet musluktan kopup bağımsız halde, fakat yine de bir bütün olarak yere düştüğünü gözlemlemişizdir. İşte bu kuvvet kohezyon kuvvetidir.
Yüzey Gerilimi
Çelikten yapılmış iğne sudan daha yoğun olmasına rağmen su içerisine bırakıldığında geçici olarak su yüzeyinde kalır. Bu beklenmedik davranış yüzey geriliminden kaynaklanmaktadır. Sıvıların minimum yüzey alanını koruma eğilimleri yağmur damlalarının küresel oluşunda çok açıkça görülür. Sıcaklığın artması yüzey gerilimini düşürür.
Atmosferin Oluşumu
Atmosfer, dünyamızı çevreleyen, güneşten gelen enerjinin hızlı bir şekilde uzaya geri dönmesini önleyen ve canlılar için yaşamsal önem taşıyan gaz kütlesine denir.
Atmosferdeki gazların kaynağı ise yer içindeki ısı ve kimyasal ayrışma sonucu oluşan ve volkanlar yardımıyla yüzeye erişen gazlardır.
Volkanizma ile dışarıya su buharı, hidrojen, karbondioksit, karbonmonoksit ve nitrojen atılır. Atmosferde su buharı hidrojen ve oksijene ayrışır.
Atmosferi Oluşturan Tabakalar
a) Troposfer: Yer yüzeyinden itibaren yaklaşık 15 km’ye kadar uzanan, sıcaklığın hızlı ve düzgün bir şekilde azaldığı tabakaya troposfer denilmektedir.
b) Stratosfer: Atmosferde, troposfer tabakasından hemen sonra gelen ve yaklaşık olarak 15 ile 50’nci km’ler arasında uzanan tabakaya stratosfer denilmektedir.
c) Mezosfer: Stratosfer tabakasının üzerinde, yaklaşık olarak 50 ile 80’inci km’ler arasında sıcaklığın tekrar azaldığı tabaka mezosfer tabakasıdır.
d) Termosfer: Mezosfer tabakasının hemen üzerinde, yerden yaklaşık 100 ile 200’üncü km’ler arasında, sıcaklığın 1100°C ile 1650°C arasında değiştiği tabaka termosfer tabakasıdır.
e) Ekzosfer: Yer yüzeyinden yaklaşık 960 ile 1000 km yükseklikte ve atmosferin en dış bölümünü oluşturan tabakaya da ekzosfer tabaka denir.
Plazma
Gaz halindeki iyon kümesine “plazma” denir. Evrende madde dört halde bulunur. Bunlar katı, sıvı, gaz ve plazma halidir.
Katı halde atomlar belirli uzaklıklara sahiptir. Sıvı halde atomlar arası uzaklık artar. Gaz halinde ise atomlar arasındaki bağ uzunlukları daha da artar. Plazma halinde ise atomlar iyonlaşır ve sürekli olarak birbirleri ile çarpışırlar.
Plazmanın özellikleri
a) Plazma dış ortama karşı elektriksel olarak nötrdür.
b) Plazma elektriksel olarak nötral olmasına rağmen elektrik ve manyetik alanlarla etkileşebilirler.
c) Plazma iyi bir elektrik ve ısı iletkenidir.
d) Plazma yüksek sıcaklık ve enerji yoğunluğuna sahiptir.
e) Plazma içerisindeki ayrışma, iyonizasyon ve bu olayların tersi olan yeniden yapılanma olayları sürekli meydana gelir.
Maddenin plazma hali, yıldırımda, mum alevinde, kutup ışığında ve neon lambaları gibi elektrik boşalmalı lambalarda gözlenir.
