Çöl nedir ve nasıl tanımlanır? Dünyadaki çöller ile ilgili olarak genel bilgiler ve çöllerin meydana gelişi ve çöl hayvan ve bitkileri hakkında bilgiler.
Kaynak: pixabay.com
Kurak bir arazi çeşididir. Çöller, «yağışın çok buharlaşma olan bölgeler» diye tarif edilir. Bu bölgelerde hayvan ve bitki türlerinin çoğu barınâmaz.
Çöller genel olarak engebesizdir, kumlarla örtülüdür. Ancak şiddetli rüzgârların meydana getirdiği, 100 – 200 metreye kadar yükselen kum tepeleri vardır. Rüzgârın etkisiyle, tepeler meydana getirmiş olan kum yığınları sürekli olarak yer değiştirirler.
Çöller Neden Meydana Gelir
Çöl, Büyük Sahra’da görüldüğü gibi, çok sıcak, ya da Sibirya’da görüldüğü gibi çok soğuk olabilir. Demek ki arazilerin çöl haline gelmesine bazen şiddetli sıcak, bazen da soğuk sebep oluyor, çünkü sıcak da, soğuk da yağışa engel olur. Yağmura engel olan daha başka etkenler arasında dağları da sayabiliriz. Denizlerden gelen nemli rüzgarlar, belli bir bölgeye erişmeden, dağlık bölgelerden geçiyorsa, bu sırada nemini kaybettiğinden, kuru olarak eserler, o bölgeye yağış getirmezler. Böylece, çöller meydana gelir. Fakat dünya yüzünde yağmur değmemiş hiçbir ‘toprak parçası olmadığına göre çöllere de bazen yağmur yağdığı olur Şiddetli kuraklığa sebep, bu yağışın çok, az, çok seyrek olmasıdır.
Çöllerde Vahalar
Çöllerin bazı bölgelerinde, küçük bir dere, derinlerde bulunan bir kuyu, ya da bir su kaynağı sayesinde bitkilerin yetişmesine elverişli bir duruma gelmiş yerlere rastlanır. Bunlara «vaha» denir. Çöllerin ortasındaki bu yeşillik alanlar, deniz ortasındaki adalara benzer. Vâhalar bazen iki üç insanın barınacağı kadar küçük, bazen da iki üç milyonluk bir nüfusun yaşayabileceği kadar büyük olur. Büyük Sahra’daki vahalarda sıcak, sulak ülkeler bitkisi olan hurma bile yetiştirilir.
Vâhalar suni olarak da meydana getirilebilir. 3u ancak artezyen kuyuları sayesinde mümkündür. Çölde görülen çalılar, fundalar, o bölümde artezyen bulunması ihtimalini belli eden işaretlerden biridir. Vahaların oluşumundaki en önemli sebeplerden biri de sulak arazilerden çıkarak çöl içinden geçen nehirler ve bunların kollarıdır. Bu durumun başlıca örnekleri Mısır’daki Nil Nehri, Irak’taki Fırat ve Dicle Nehirleri, Pakistan’daki Indüs Nehri, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Colorado Nehri’dir.
Kaynak: pixabay.com
Çöl Hayvan ve Bitkileri
Çöllerde yaşayabilen bitkilerin ve hayvanların bu bölgelerin şartlarına uyan özellikleri vardır. Meselâ çöllerin başlıca hayvanı olan deve, gövdesinde su biriktirip saklayabilir, kum üzerinde rahat yol alabilmesi için de geniş ayaklan vardır. Çöllerde en çok rastlanan bitkilerden biri olan kaktüs kalın saplıdır, bu sapın içinde su bulunur. Çölde yaşayan hayvanlardan biri olan kertenkelelerin, düşmanlarından korunabilmelerini sağlayacak şekilde, kumdan ayırt edilemeyecek bir renkleri vardır. Çöllerde yaşayan bütün hayvanlar sıcaktan korunabilmek için -kumları kazıp kendilerini derinlere gömebilirler, kumlu rüzgârlar ağızlarından, burunlarından girmesin diye kalın göz kapaklarını örtüp, Ipurun deliklerini kapayabilirler. Hatta çölde yaşayan insanlar bile, farklıdır. Örneğin Araplar çok az bir yiyecekle yaşayabilirler.
Çöllerin Sulanması
Son zamanlarda çöller yenî sulama usulleriyle çok verimli bir hale getirilebiliyorlar. Yeteri kadar su sağlanabilen bölgelerinde başka verimli topraklardan daha çok bitki yetiştirmek mümkün oluyor. Çünkü bitkiler için gerekli maddeler, daha önce buralarda tarım yapılmadığından topraktan eksilmemiştir.
Dünya’nın en büyük çöl bölgesi, Afrika’da geniş bir yer kaplayarak Asya’ya kadar uzanan çöllük alandır. Bu topraklar değişik ülkelerde değişik adlar alır. Kuzey Afrikada’ki bölümüne Büyük Sahra; Arap yarımadasındaki bölümüne Arabistan Çölü; Asya’da devam eden koluna Orta Asya Çölü; Asya’nın uzak doğusuna kadar uzanmış olan bölümüne Gobi Çölü, Çin’de bulunan çöle de Peiping Çölü denir. Avrupa’dan başka bütün öteki kıtalarda da çöl vardır. Kutupların etrafını çeviren buzul bölgelerine, tunduralara da kuraklıkları bakımından çöl denebilir, fakat bu bölgeler, genel özellikler ve iklim bakımından öteki çöllerden ayrılırlar.
Dünyadaki çöller, karaların yüzde yirmisini meydana getirir.
Yorum yapılmamış
Bu site çok güzel olmuş