İskenderiyeli Philo (Filon) Kimdir? Büyük Yahudi Filozof ve İlahiyatçının Hayatı

0
Advertisement

İskenderiyeli Philo (Filon) kimdir? Yahudiliğin en önemli temsilcilerinden sayılan filozof ve ilahiyatçı Filon (Philon) hayatı ve eserleri hakkında bilgi.

Philon (Filon) Kimdir?

Philon (Filon) (iskenderiyeli), yahudi philon olarak da bilinir, Latince philo iudaeus (d. İÖ 15-10, İskenderiye – ö. İS 45-50, İskenderiye), Helenistik Yahudiliğin en önemli temsilcisi sayılan Yahudi filozof. Vahye dayalı iman ile felsefi düşünce arasında bir bireşim deneyen ilk düşünür olarak felsefe tarihinde önemli yeri vardır.

Philon (Filon)
Yahudi tarihçi İosephos (ü. 1. yy) Philon’ un soylu bir aileden geldiğini yazar. İskenderiyeli öteki Yahudiler gibi Philon da bir Yunan gymnasion’unda öğrenim görmüş olabilir. Tümünü Yunanca kaleme aldığı yapıtlarında çok sayıda Yunan yazarından, özellikle manzum oyun ve destan şairlerinden söz eder; Yunan retorik okullarının tekniklerini kullanır, gymnasion’ları över.

Öte yandan yapıtları, kendini tam anlamıyla dindar bir Yahudi saydığını gösteren ipuçları içerir. Ortaçağdan önce Yahudi hukukunun Talmud dışında en geniş derlemesi sayılan Philon’un yapıtları Halaha ve ibadet alanlannda Filistin ile Diaspora ilişkilerini aydınlatmak bakımından özel önem taşır. Hukuk alanında Filistin’de yürürlükte olan yaklaşımı genel olarak paylaşır; ama bazı aynntılarda ondan aynlır ve genellikle Yunan ve Roma hukukuna dayanır.

Philon’un yaşamında belirlenebilen olaylardan biri, 39 ya da 40’ta İskenderiye’de Yahudilere karşı düzenlenen bir soykırımdan sonra, Ptolemaios döneminde güvence altına alınan ve İmparator Augustus’un onayladığı Yahudi haklarını geri vermesini istemek için İmparator Caligula’ya giden bir heyete başkanlık etmesidir.

Philon’un özgün yapıtları üç grupta toplanabilir:

Advertisement

1) Tora’nın, özellikle Tekvin’in belirli bazı âyetlerini ya da konularını temel alan deneme ve vaazlarının 25’i günümüze ulaşmıştır.

2) Felsefi ve dinsel denemeleri insanın özgürlüğü, dünyanın yaratılmamışlığı ve yok edilemezliği, Tanrı’nın dünyayla ilişkisi, hayvanların ruhlan gibi konulan işler. Bazılarının yalnızca Ermenice çevirileri günümüze ulaşmıştır.

3) Dönemin güncel sorunlarını konu alan denemeleri arasında Therapeutae mezhebiyle ilgili bir övgü, İosephos’un Pros Apiona (Apion’a Karşı) adlı yapıtına benzer bir Yahudilik savunusu, Roma’nın Mısır valisi Aulus Avillius Flaccus’un İskenderiye Yahudilerine karşı işlediği suçlarla ilgili bir yazı ile Caligula’ya elçilik deneyimini aktardığı bir metin sayılabilir.

Philon’un felsefi görüşleri özellikle Platon. Aristoteles, Yeni-Pythagorasçılar, Kynikler ve stoacıların etkisi altında gelişmiştir. Temel felsefi yaklaşımı Platon’a yakındır. Ama kozmoloji ve etik gibi konularda özellikle Aristoteles’e çok şey borçludur. Öte yandan Yeni-Pythagorasçılardan, sayıların özellikle de yedi sayısının mistik anlamı ve ölümsüzlüğe hazırlık olarak özdisiplinli bir yaşam sürdürmekle ilgili görüşlerini almıştır. Kynikler de eleştiri yöntemleriyle, Philon’un görüşlerini açıklama biçimi üzerinde etkili olmuştur.

Başka okullara oranla stoacıların terminolojisini daha sık kullanmakla birlikte, Philon bu okulun da düşüncelerini eleştirdi. Tanrı’ nın varlığının bilinebilirliği ile özünün bilinemezliği arasındaki ayrımı ilk kez vurguladı. O dönemde geçerli olan Yunan felsefi düşüncesinin, doğanın değişmez yasalarına bağımlı evrensel kayra anlayışına karşı, doğa yasalannı geçersiz kılabilen bireysel kayra anlayışını savundu. Platonculuğun maddenin öncesizliği kuramını reddetmedi, ama bu maddenin de yaratılmış olduğunu ileri sürdü. Yahudi ilahiyatına ilişkin görüşlerini de Platon’un idea öğretisiyle özgün bir biçimde uzlaştırdı. İdeaların Tanrı’nın öncesiz ve sonrasız düşünceleri olduğunu, Tanrı’nın bunları dünyayı yaratmadan önce gerçek varlıklar olarak yarattığını öne sürdü.

Philon kozmosu, ikinci bir tanrı olarak tanımladığı Logos*un yönettiği büyük bir varlık zinciri olarak görüyordu. Platon’dan farklı olarak Logos terimini ideaların ideası ve bir bütün olarak idealar anlamında kullandı, düşünülür dünyanın Logos’un sınırlan içinde yer aldığını ileri sürdü. Logos’u Tanrı’nın ilk oğlu #e Tanrı’nın imgesi biçiminde adlandırarak Hıristiyan öğretisine öncülük etti. Mistik Tanrı aşkını vurgulamasıyla da yeni bir adım attı. Bazı araştırmacılara göre, yalnızca dönemin yaygın söyleminin parçası olduğu için, pagan dinlerinin ve gizem kültlerinin terminolojisini, örneğin enthousiasmos (Tann’yı kendi içinde taşımak) terimini kullandı. Belki de Yahudiliği mistik bir biçimde sunarak, Diaspora döneminde Yahudiliğin gizem dinleriyle rekabet edebilmesini sağlamaya çalıştı. Tevrat’ı sözüne uygun biçimde yorumlamaya özen göstermesi, aşırı alegorileri reddetmesi, dine yeni girenler için uygulanan özel ayinlerden söz etmemesi ve belirli bir gizem kültüne bağlı olduğu yönünde hiçbir kanıtın olmaması, Philon’un özünde Yahudiliğin ana akımı içinde yer aldığının göstergesi sayılabilir. Ama beden-ruh dualizmini, Tanrı ile dünya çelişkisini ve Tanrı’nın dolaysız bir deneyimle tanınmasını vurgulayarak İÖ 2. yüzyılda önem kazanan dualist din gnostisizmin de habercisi olmuştur.

Advertisement

Philon etik kuramında o güne değin Yunan felsefe yazınında sözü edilen iki erdemi, iman ve insanca davranışı vurguladı. Ama ona göre mutlak mutluluk insanların kendi çabalarıyla değil, ancak Tanrı’nın kayrasıyla elde edilebilirdi. Siyaset kuramında ise Philon en iyi yönetim biçiminin demokrasi olduğunu da birçok yerde belirtti. Ama onun için demokrasi özel bir yönetim biçimi değildi; tüm insanların yasa önünde eşit olduğu her yönetim biçiminin gereğiydi. Dolayısıyla tüm yönetim biçimlerinin en iyi öğelerini birleştiren Yahudi yasaları temel amaç olmalıydı. Tarihin sonul hedefi de bütün dünyanın demokratik yapıda bir devlet durumuna gelmesiydi.


Leave A Reply