Kauçuk nasıl bir malzemedir? Kauçuğun özellikleri ve kullanım alanları nelerdir? Kauçuk nasıl elde edilir, hakkında bilgi.
Kauçuk; Amerika, Asya ve Afrikada yetişen bazı ağaçlardan, özellikle kauçuk ağacından elde edilen dayanıklı, esnek bir maddedir. Çağımızdan yüzlerce yıl önce, Brezilya’daki Amazon bölgesinde yaşayanlar, kabuğu baltayla kesilince içinden beyaz, yapışkan bir sıvı damlayan bir ağaç bulmuşlardı. Yerliler, gözyaşına benzettikleri bu damlalardan dolayı ağaca, Kızılderililer’in dilinde “ağlayan ağaç” anlamına gelen “kauçi” adını verdiler. Daha sonra, bu ağacın damlalarından faydalanmayı da öğrendiler. Bunları kurutarak çocuklarına oyuncak toplar yaptılar.
Kristof Kolomb, Amerika’ya yaptığı ikinci yolculukta, buradaki Kızılderili çocukların çok iyi zıplayan bir top oyuncakları olduğunu görünce şaşırmıştı. Kolomb’dan sonra buraya gelen başka seyyahlar da aynı şekilde hayret ettiler. Hatta o zamanların bir tarihçisi, bu toplar için, “o kadar zıplıyorlardı ki, insan birden bire canlı olduklarını sanıyordu,” demiştir. Aradan 300 yıla yakın bir zaman geçtikten sonra bu maddeyi Avrupalılar da kullanmaya başladılar. Böylece gerek ağaç, gerekse kabuğundan çıkarılan esnek madde “kauçuk” adını aldı.
Kauçuğun dünya piyasasında gördüğü büyük ilgi üzerine, ingilizler, Holândalılar 1876′ da bu bitkiyi, Brezilya’nın koymuş olduğu ihraç yasağına rağmen, o zamanki sömürgelerine fide halinde götürdüler, oralarda yetiştirip ürettiler.
Kauçuk, aynı zamanda “saf lâstik” diye de tanınır, çünkü kauçuk ağacından elde edilen lâstik, % 90 saftır. Kauçuk ağacı, dünyada kullanılan doğal lâstiğin % 99’unu sağlar.
Kauçuk Nasıl Elde Edilir
Bitkinin kauçuk bulunan özsuyuna “lateks” denir. Lateks ağaç kabuğunun iç kısmında bulunduğu için kabuk yarılarak akıtılır. Lateks kendi haline bırakılırsa süt gibi ekşir, kauçuk taneleri pıhtılaşır, fena bir koku yapar. Bu sıvıyı lateks halinde saklayabilmek için içine amonyak, formaldehit, sodyum fosfat katılır.
Şimdi sıra, kauçuğun ayrılmasına gelmiştir. Bu iş için bazı yerlerde bol duman veren ateşler yakılır. Uzun bir sopa takılan tahta levhalar latekse batırılarak dumana tutulur. Levhadaki kauçuk 20 – 30 gr. kadar olunca kesilerek levhadan çıkarılır, bir süre havada kurutulur. Böylece ayrılan kauçuk çeşitli hızda dönen demir silindirler arasından geçirilerek suyla yıkanır. Yassı ve yüzeyi pürüzlü “krep kauçuğu” elde edilir. Bazı yerlerde lateks içindeki kauçuğu çökertmek için daha İlkel usuller kullanılır. Ekşimiş Hindistan cevizi sütü, yabani limon suyu, idrar, Sumatra yerlilerinin kullandıkları şap bunlar arasındadır.
Kauçuğun Özellikleri
Kauçuk esnek bir cisimdir. Isıtılınca yumuşar. 180° de yapışkan olur. 220° de erir. Bu dereceden sonra kauçuğun damıtılması başlar. Damıtma ürünü akıcı, yağımsı bir sıvıdır, “kauçuk yağı” denir. Kauçuğun en iyi çözücüsü budur.
Kauçuk için en zararlı şey havadan oksijen almasıdır. Işık etkisiyle bu olay artar, kauçuğun eskimesi durumunu doğurur. Kauçuğun başlangıçta yüzeyi yapışkan olur, sonra sertleşmeye, çatlamaya başlar. Eski kauçuk özel kokusu ile de ayırdedilebilir. Kauçuğun alevlenme noktası yükselir. Sıcak ve parlak bir alevle yanar, kendine özel bir koku yayar.
Fiziksel özellikleri esneklik, elektrik yalıtkanlığı, plâstik bir durum alabilmesidir. Terebantin, eter, aldehit fenol, anilin, piridin, klorlanmış hidrokarbonlar kauçuğu çözer (eritir). Alkol ve ketonlar etki etmez.
Kauçuk Eşya Yapımı
Kauçuk ham olarak ancak bazı yapıştırıcı sıvılarda kullanılır. Bunun dışında bütün öteki eşya yapımında vulkanlaştırılmış olarak kullanılabilir. Vulkanlaştırma kauçuğun içine kükürt katmak demektir. Kükürt katmakla kauçuğun esnekliği azalır. Kükürt miktarı arttıkça esneklik azalır, en sonunda sert bir cisim olan “ebonit” elde edilir. Yumuşak kauçuk (lâstik) te % 4, sert kauçuk (ebonit) te % 30 – 35 kükürt vardır. Kauçuk endüstrisinin en önemli kolu oto iç ve dış lâstiği yapımıdır.
Suni Kauçuk
Bazı ülkelerin coğrafya durumu, dünya milletleri arasındaki bazı anlaşmazlıklar ham kauçuk kıtlığı doğurmuş, kauçuktan yapılma eşyaya duyulan ihtiyaç bu cismi suni olarak yapmayı mümkün kılmıştır. Suni kauçuk yapımında butadiyen denilen bileşikten faydalanılır. Suni kauçuk doğal kauçuktan farklıdır. Bazı özellikleri tabii kauçuktan üstündür. Meselâ, ısıya, benzine, madeni yağlara karşı dayanıklıdır, kolay eskimez, kolay aşınmaz, gaz sızdırmaz.
