Polinezya nerededir? Polinezya’nın tarihi ve coğrafi özellikleri hakkında bilgiler. Polinezya’da ki önemli adalar hangileridir? Hangi diller konuşulur?
Polinezya, Pasifik Adalarının etnik yapı ve coğrafya temelinde bölündüğü üç ada grubundan biri. Öteki iki grup Melanezya ve Mikronezya’dır. Büyük Okyanusun ortado-ğu kesiminde, tepesinde Hawaii Adalarının, öteki köşelerinde ise Yeni Zelanda ve Paskalya Adasının yer aldığı büyük bir üçgen oluşturur. Adı, Yunanca poly (çok) ve nesoi (adalar) sözcüklerinden türemiştir. Polinezya, Samoa (Amerika Samoası ve Batı Samoa) ve Cook Adalarını, Fransız Polinezyası’nı (Tahiti ve öteki Societe Adaları ile Markiz, Tubuai ve Tuamotu adaları), Niue Adasını, Tokelau, Tuvalu (eskiden Ellice Adaları), Tonga, VVallis, Home ve Hawaii adaları ile Pitcairn Adasını içine alır. Yeni Zelanda’nın yerli halkı olan Maoriler de Polinezya kökenlidir. Nüfusunun büyük bölümünü Polinezyalıların oluşturması nedeniyle, bazı bilim adamları Fiji’ yi de Polinezya’nın içinde kabul ederler.
Polinezya Adaları
Güneydoğuda yer alan mercan adalarına örnek olarak Fransız Polinezyası verilebilir. Havvaii ve Samoa gibi yüksek volkanik adalar engebeli yüzey şekilleriyle dikkat çeker. Cook Adaları gibi makatea adalan mercan adalarına göre daha zengin bir bitki örtüsüyle kaplıdır.
Polinezya Ekvator çizgisinin her iki yanında yer aldığından iklimi tropik ve tropik olmayan özellikler taşır.
Adaların tropik kuşakta yer alan kesimi bol yağış (2.000-4.000 mm) alır. Yıllık ortalama sıcaklık 21°C ile 32°C arasında değişir. Polinezya’ nın toplam kara alanının yarısından çoğu tarıma elverişlidir.
Polinezya adalarında konuşulan dillerin tümü Malezya-Polinezya dil ailesine girer. Adalarda yaşayanların çoğu İngilizce (Havvaii, Tuvalu, Tokelau, Samoa, Cook, Tonga ve Pitcairn) ya da Fransızca (Fransız Polinezyası) konuşur. Genellikle resmî dil bu Hint-Avrupa dillerinden biridir. Paskalya Adasında yaygın dil Ispanyolcadır. Avrupalılarla ilişkiye geçilmeden önce Polinezya’mn yaygın yerleşme dokusu küçük köy (hamlet) ve köylerden oluşurdu. Küçük köy, nüfusun derin ve dar vadilerde toplandığı Markiz gibi büyük volkanik adalarda yaygındı. Dört ya da beş evden oluşan bu küçük köylerin hemen yakınında bostanlar, gölevez tarlaları yer alır, hindistancevizi ve ekmekağacı yetiştirilirdi.
Otuz ya da daha çok evden oluşan köylere ise yaygın olarak Yeni Zelanda ve Samoa adalarının kıyılarında rastlanırdı. Bu köyler taş duvarlar ya da ağaçtan yapılmış çitlerle çevrilirdi. Her iki yerleşme birimi de akrabalık ilişkileri temelinde örgütlenmişti. Polinezyalıların soy çizgisi genellikle babayanlıydı ve en büyük erkek çocuk tarafından sürdürülürdü. Bağımsız bir bölgenin ya da adanın reisinin, o topraklara ilk yerleşen ailenin başkanının soyundan geldiği kabul edilirdi.
Polinezya Dansları
Geleneksel Polinezya toplumunda dans ve büyü önemli yere sahipti.
Tanrılar, iyiliği ve kötülüğü temsil edenler olmak üzere ikiye ayrılır, bu grupların içinde de önem derecelerine göre sınıflandırılırdı. Dinsel inançlar, bütün canlı ve cansız varlıklarda bulunduğuna inanılan ve mana adı verilen doğaüstü güce dayanırdı. Mana nın belirli davranışlarla yok edilebileceğine inanılır ve pek çok toplumsal kuralın temelinde mana yı koruma düşüncesi yatardı. Polinezyalılar dinsel amaçlı büyük şenlikler, bereket törenleri ve zaman zaman insanların da kurban edildiği kurban törenleri düzenlerdi. Ayrıca büyüye büyük önem verirler, aşk, savaş, intikam, tarım ve balıkçılık için çeşitli büyüler yaparlardı.
Polinezya kültürü büyük ölçüde denize dayanırdı.
Halkın temel gıda maddesi balık ve deniz ürünleri olmakla birlikte, bölgede patates, gölevez, ekmekağacı, hindistancevizi, şekerkamışı ve muz gibi ürünler de yetiştirilirdi. Aynı zamanda usta sanatkârlar olan Polinezyalıların sanatsal becerileri adadan adaya farklılıklar gösterirdi. Hawaii tüylü pelerin ve şapkaları, Yeni Zelanda oymalı evleri ve zarif savaş kanoları, Paskalya Adası ise insan biçimindeki büyük taş heykelleriyle tanınırdı.
Avrupalılarla kurulan ilişkilerin sonucunda, günümüzde geleneksel Polinezya sanatları büyük ölçüde ortadan kalkmış durumdadır. Bununla birlikte son zamanlarda, turistik amaçlarla da olsa Polinezya’nın kültür mirasının korunması ve canlandırılması için çeşitli çalışmalar başlatılmıştır.
Polinezyalı Kaşifler
Tarihi
Arkeolojik bulgular, Polinezya’ya ilk kez bundan 3 ya da 4 binyıl önce, Melanezya’ dan gelen halkların yerleştiğini göstermektedir. Zamanla, merkezdeki adalardan göçlerle Polinezya’mn daha uzak kesimlerine de yerleşildiği düşünülmektedir. Hawaii’ye ilk gelenlerin, İS 1. binyılın ortaları ya da sonlarında Markiz Adalarından göç edenler olduğuna inanılır. Bunlan birkaç yüzyıl sonra Societe Adalarından gelenler izledi. İS 1000’den önce Yeni Zelanda’ya yerleşen Polinezyalıların da Societe Adalarından geldiği sanılmaktadır. Polinezya’ya ayak basan ilk Avrupalılar Hıristiyanlığı yaymaya çalışan İspanyol kâşifler oldu. Âlvaro de Men-dana de Neira 1595’te Markiz Adalarında karaya çıktı. Onu 1606’da Tuamotu ve Cook adalarına ulaşan Pedro Fernândez de Ouirös izledi.
Kısa bir süre sonra bölgeye Felemenkliler geldi.
1642’de Abel Janszoon Tasman Yeni Zelanda’yı ve Tonga’yı keşfetti. İngiliz ve Fransız kâşifler ise bölgeye 18. yüzyılda ulaştılar. 1766’da İngiliz denizci Samuel Wallis Tahiti’yi keşfetti. Aynı yıl Fransız denizci Louis-Antoine de Bougain-ville Tahiti’ye ve Samoa Adalarına ayak bastı. İngiliz deniz subayı ve kâşif Kaptan James Cook 1769 ve 1770’te Yeni Zelanda’ nın iki büyük adasının haritasını çıkardıktan sonra Tahiti’ye ve Hawaii Adalarına ulaştı. Hemen bütün Polinezya adalarında Avrupa egemenliğine karşı direnişler olduysa da bunlar kısa sürede bastırıldı. Şili 1888’de Paskalya Adası üzerinde hak iddia ederken, ABD 1898’de Hawaii’yi, Fransa 1880’de Markiz ve Societe adalarını, İngiltere ise 1840’ta Yeni Zelanda’yı, 1901’de de Cook Adalarını ilhak etti. Tonga bağımsız bir krallık olarak varlığını koru-duysa da 1900’den sonra İngiltere’nin himayesi altına girdi. 19. yüzyılın sonuna gelindiğinde Polinezya adalarının tümü Avrupa ülkelerinin ya da ABD’nin denetimi altına girmişti.
Polinezya Adaları
20. yüzyılda Polinezya adalarının bir bölümü bağımsızlığını kazanırken, bir bölümünün de statüsü değişti. 1962’de Batı Samoa, 1970’te Tonga, 1978’de de Tuvalu bağımsızlığını elde etti. Amerikan Samoası 1929’da ABD toprağı, Hawaii de 1959’da ABD’nin 50. eyaleti oldu. Yeni Zelanda 1947’de Uluslar Topluluğu içinde bağımsızlığını kazandı. Cook Adaları siyasal bakımdan Yeni Zelanda’ya bağlanırken içişlerinde özerklik kazandı. Markiz Adaları, Societe ve Tuamotu adaları ise Fransız Polinezyası’na bağlanarak Fransa’nın denizaşırı topraklan oldu (1941).
Polinezya Dilleri
Malezya-Polinezya dil ailesinin Doğu ya da Okyanusya koluna bağlı dil öbeği. Mikronezya ve Melanezya dilleriyle yakın akraba yaklaşık 30 dilden oluşur. Büyük Okyanusta geniş bir alana yayılmış adalarda 1 milyondan az kişi tarafından konuşulan Polinezya dillerinin görece türdeş yapısı, bu dillerin Tonga-Samoa bölgesinden öbür bölgelere son 2.500 yıl içinde dağıldığını gösterir.
En bilinen Polinezya dilleri, 200 bin kişinin konuştuğu Samoa dili. Yeni Zelanda’da 100 bin kişinin konuştuğu Maori dili, kaç kişinin anadili olduğu bilinmemekle birlikte Fransız Polinezyası’nda bir lingua franca olarak yaygın kullanılan Tahiti dili, eskiden yaklaşık 100 bin kişinin konuştuğu ama bugün çok az kişinin anadili olan Hawaii dilidir. Samoa dili Batı Samoa’nın, Tonga dili Tonga Krallığı’nın resmî dilidir. Polinezya dillerinde az sayıda ünsüz bulunur. Buna karşılık hem uzun, hem kısa biçimleri olan ünlüler çok kullanılır. Dil bilgisinin en önemli özelliklerinden biri, sözcüklerden önce ya da sonra gelerek çeşitli işlevler gören ilgeçlerdir.
