Milli varlığımıza düşman cemiyetler gibi milli cemiyetler yani milli varlığımıza yararlı olan cemiyet ve derneklerin listesi ve kısa açıklamaları.
MİLLİ ÖRGÜTLER
Savaş henüz devam ederken Türkiye’nin bölüşülmesiyle ilgili bazı şeyler biliniyordu. Ateşkesten sonra işgaller başlayınca endişeler iyice arttı, İstanbul yönetiminin, işgaller karşısında hiçbir karşı eyleme geçmemesi, yöreleri kendi başlarının çaresine bakmaya yöneltti. Bu yöneliş sonucu birçok yerel savunma örgütü ortaya çıktı.
Özellikle düşman işgalinin beklendiği yörelerde öncelikle kurulmuş olan “Müdafaa-i Hukuk” örgütlerinin başlıcaları şunlardır :
1. Trakya Paşaeli Cemiyeti
Edirne’de kuruldu. Saldırılara silahla karşı koymayı ve yayım yoluyla Trakya’nın haklarını savunmayı amaçlamıştı.
2. İzmir Müdafaa-i Hukuk-i Osmaniye Cemiyeti
İzmir’in işgalinden önce kurulan bu derneğin, yapılan büyük kongresinde herhangi bir işgale karşı silahla karşı konulacağı kararlaştırıldı. Anlaşma Devletleri’nin İstanbul’daki temsilcilerine telgraflar çekilerek, İzmir’in Türkler’den alınmaması istendi. Dernek yöneticileri, yöresel direniş örgütlerine silah ve cephane sağlamakta yardımcı oldular.
İzmir’in işgal edileceği haberi üzerine 14 Mayıs 1919’da İzmir Redd-i İlhak (İzmir’in Yunanistan’a katılmasına karşı koyma) Merkez Kurulu oluşturuldu. Kurul, bir bildiri yayımlayarak halkı, işgale karşı direnmeye çağırdı. Görkemli bir protesto mitingi düzenlendi.
3. Kilikyalılar Cemiyeti
Adana ve çevresindeki direniş hareketlerini örgütlemek amacıyla kurulmuştu.
4. Şark Vilayetleri Müdafaa-ı Hukuk-i Milliye Cemiyeti
İstanbul’da kuruldu. Kısa bir süre sonra asıl çalışmalarına Erzurum’da başladı. Doğu Anadolu’nun bölünmezliğini ve Ermenilere toprak verilmesini önlemek amacıyla kurulan bu dernek;
• göçe engel olmak,
• bölge halkını örgütlemek
• saldırılara karşı silahla direnmek
ilkelerini esas almıştı.
Mustafa Kemal’in millî örgütleri bir çatı altında toplamasında, bu derneğin önemli rolü olmuştur.
5. Trabzon Muhafaza-ı Hukuk-i Milliye Cemiyeti :
Pontus Rum Devleti’nin kurulmasını önlemek üzere Trabzon’da örgütlendi. Bir yandan Pontusçu Rumlarla, öte yandan bazı yerel ayrılıkçı örgütlerle mücadele etti.
Milli Kongre
Partilerüstü bir kuruluş olarak ortaya çıktı. Temel amacı, yayımlar yoluyla Avrupa kamuoyunu ve diplomatik çevreleri etkilemekti. Bu amaçla birkaç dilde kitap ve broşürler yayımladı. İstanbul’un işgalinden sonra çalışmalarına son verdi.
Görülüyor ki Anadolu’da kurulan bu dernekler bağımsız yaşama iradesinin ilk ürünleridir. Aynı zamanda işgallere karşı kesin bir direniş ve ayaklanmanın ilk filizleridir.
MİLLÎ DERNEKLERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ
1. Bu derneklerin çoğu başlangıçta, bilimsel araştırmalar ve istatistiklerle büyük devletlere haklı olduklarını anlatabileceklerini sanıyorlardı. Bunun için de propaganda ve yayım çalışmalarını yeterli görüyorlardı.
2. İşgallerin fiilen başlaması, hakları korumanın kuvvete dayandığı gerçeğini bu derneklerin kurucularına göstermiş ve silahlı direnişler başlamıştır.
3. Bu dernekler birbirlerinden kopuk ve bağımsız hareket ediyor ve sadece bölgesel kurtuluşu amaçlıyorlardı.
4. Buna rağmen, bu derneklerin kurulması ulusal bilincin gelişip yayılmasını ve canlı kalmasını sağlamıştır.
Bölgesel kurtuluş yolunun, yurdun tümünü kurtarmaya yetmeyeceğini de Mustafa Kemal Paşa temel tez olarak almış ve ulusal örgütleri birleştirme kararıyla Anadolu’ya hareket etmiştir.
