Alfabe nedir? Alfabe nasıl ve neden ortaya çıkmıştır. Tarihin ilk alfabelerinden günümüze kadar ki dönem için kısa ve temel bilgiler.
Alfabe, yazıda kullanılan harf dizisine verilen addır. Harflerin her biri bir sesi gösterir. Bu kelime Yunan alfabesinin ilk iki harfi olan «alpha» «beta» dan çıkmıştır.
Eski devirlerde insanların anlaşması ancak işaret veya konuşma yolu ile oluyordu. Yazı veya alfabe diye bir şey bilinmezdi. Birçok olayların sonradan hatırlanmayı gerektirmesi, uzakta bulunan kimselere haber gönderme ihtiyacı yavaş yavaş insanları bazı şekiller çizmeye zorladı. Bunlar başlangıçta doğrudan doğruya resimlerden ibaretti. Meselâ bir in resmi «in», aynı zamanda «mağara», «kovuk»» anlamına geliyordu. At resmi de «at» anlamındaydı. Sonraları her resim bir heceyi ifade etmeye başladı. Başka sözler de bu heceleri yan yana getirerek yazıldı. Örneğin bugün de aynı şekilde bir yazı sistemi kullanacak olsak «in» ve «at» resimlerini yan yana getirerek in+at= inat anlamını verebiliriz. Böylece fikirleri daha geniş ölçüde, ifade etmek imkânı doğmuş oluyordu. Buna «hece yazısı» denir. Alfabenin gelişmesi daha da ilerleyince, her resim, kelimenin ilk sesini temsil etmeye başladı. Örneğin in resmi «i» harfinin, at resmi de «a» harfinin yerini tutuyordu.
Sina Yazısı ve Hiyeroglif
Alfabenin en ilkel haliyle M. Ö. 2.000 li yıllarında kullanılmaya başlandığı sanılmaktadır. İlk alfabenin Mısır’la İsrail arasındaki bölgede oturan Samî bir kavim tarafından kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bir İngiliz arkeoloğu, Finders Petrie, 1905 yılında Sina yarımadasında bir kitabe buldu. Kullanılan yazı küçük küçük birçok şekillerden meydana gelmişti. Bu bakımdan kitabede alfabetik bir yazı kullanıldığı kanaati uyandı. Bu yazı ancak yıllarca sonra okunabildi ve 32 işaretten ibaret olduğu anlaşıldı. Sami ailesinden bir dile ait olduğu anlaşılan bu yazının M.Ö. 1800-1500 yıllarından kaldığı sanılmaktadır. Alfabenin asıl ilham kaynağının bu yazı olduğu tahmin ediliyor. Ancak, bu Sina Dağı alfabesinin gelişmesinde daha başka yazıların tesiri de muhakkaktır.
Eski Mısır yazı sistemi son derece karışıktı. Bazı resimler sadece o resmin adını ifade ettiği halde bazıları yalnız bir hece veya bir harfi gösteriyordu. «Hiyeroglif» denen bu yazı ile Fenike alfabesini meydana getiren Sina yazısının büyük bir benzerliği vardı.
Girit’te bulunan ve henüz çözülemeyen bir alfabenin de Sina Yarımadasında çıkan Sami alfabesine etki yaptığı sanılmaktadır. Sami alfabesinden çok çeşitli başka alfabeler türemiştir. Bu alfabe önce güney ve kuzey alfabesi olarak ikiye ayrılmaktadır. Güney alfabesinden Habeşçe, Semud ve Galla alfabeleri çıkmıştır. Kuzey alfabesi ise Fenike ve Arami olarak iki ana topluluğa bölünmüştür. Fenike kökünden başlıca İbrani/ Yunan ve Latin yazısı çıkmıştır. Arami kökü ise, Arap, Pehlevi, Avesta, Uygur, Hint alfabesi gibi birçok alfabelerin doğmasına ya da gelişmesine yol açmıştır.
Başlıca Üç Alfabe
Yunan alfabesi. — Fenikelilerin Yunanlılarla temasa geçmesi üzerine Yunanlılar onların alfabesinden faydalandılar. Fenikeliler yalnız sessiz harfleri kullanıyorlardı. Yunanlılar buna sesli harfleri de eklediler. Böylece alfabe tamamlanmış oldu.
Yunanlılar Fenikelilerin kullandıkları harf adlarını da benimsemişlerdi. Örneğin Fenike dilinde «öküz» anlamına gelen «aleph» Yunan alfabesinde «alfa», «ev» anlamına gelen «beth» de Yunancada «beta» oldu.
Latin alfabesi. — Etrüskler Yunan alfabesini İtalya’ya götürdüler. Romalılar bu alfabeyi hemen benimsediler. Yalnız, kendi dillerine göre alfabede bazı değişiklikler yaptılar. Böylece bugün Latin alfabesi dediğimiz alfabe doğmuş oluyordu. Latin alfabesi önce sadece büyük harf olarak kullanılıyordu. Sonraları küçük harfler de kullanılmaya başlandı. El yazısının gelişmesi daha sonra olmuştur.
Arap alfabesi. — Sami alfabenin, Arami kolu Arap alfabesinin esasını teşkil eder. Arap oldukları halde sonradan Aramileşmiş olan Nebtî (Nebatî) lerin yazısı Arap harflerinin doğuşuna yol açtı. Ayrıca Araplar alfabeye kendi dillerinin ihtiyacını karşılamak üzere altı harf daha eklediler.
Arapçada birçok sesli harfler yazılmaz, bunun yerine «hareke» denen işaretler kullanılır.. Arap alfabesi de «elif» (aleph) ve «be» (beth) ile başlar. Bunun için Arap alfabesini kullandığımız devirlerde biz de alfabeye «elifbe» veya «elifba» derdik.
Türk Alfabesi
Eski Türkler’in kullandığı alfabelerden Uygur alfabesi Samî alfabesinin kuzey bölümünün Aramî kolundan çıkmıştır. Orhon alfabesinin de Aramî asıllı olduğunu iddia edenler çıkmışsa da, bazı bilginler bunun doğrudan doğruya Orta Asya’dan türediğini ileri sürerler.
Türkler Orta Doğu ve Anadolu’ya yayıldıktan sonra yüzlerce yıl Arap harflerini kullanmışlardır. Osmanlılar devrinde meydana gelen bütün sanat, edebiyat ve ilim eserleri Arap harfleriyle yazılmıştır.
Cumhuriyet devrinin büyük devrimlerinden biri olarak, 3 kasım 1928 de Arap harfleri bırakılmış, yerine Lâtin harflerinin kullanılmasına başlanmıştır. Biz Türkler Arap olmamıza rağmen sanki biz Arapmışız gibi hala kendi alfabemizi bırakıp yabancıların alfabesini aldık diyenler günümüzde dahi çıkmaktadır. Bu tip kişilerin sözlerine itibar edilmemelidir. Bu tarz sapkın düşünceler zaman içerisinde yok olup gidecektir.
Latin alfabesini kullanan bazı milletler bu alfabeyi kendi dillerinin özelliklerine uydurmak için «diyakritik» denen bazı işaretler kullanırlar. Türk alfabesinde de bazı harfler bu amaçla diyakritik işaret almıştır, «ç», «ş» ve «ğ» gibi.
