TBMM’nin Bilgi Edinme ve Denetim Yolları nelerdir? TBMM’nin Bilgi Edinme ve Denetim Yolları, gensoru, meclis soruşturması hakkında bilgi.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİNİN BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI
SORU
• Bakanlar Kurulu adına, sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılmak üzere, Başbakan veya bir bakandan bilgi istemekten ibarettir.
• Soru, mutlaka yazılı olarak sorulur. Buna “soru önergesi” denir. Soru önergesi, sadece bir milletvekili tarafın-
dan imzalanır.
• Hükümetin denetleme araçlarından birisi olmakla beraber, sorunun cevaplanmasından sonra Mecliste herhangi bir oylama yapılması söz konusu değildir.
• Sorunun siyasi ve cezai bir sonucu yoktur.
• Soru önergesi vermekle, Bakanlar Kurulu veya bir bakan uyarılmış olmaktadır.
GENEL GÖRÜŞME
Toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir kanunun TBMM Genel Kurulu’nda görüşülmesidir.
Genel görüşme açılması için,
– Hükümet
– Siyasi parti grupları
– En az 20 milletvekili önerge verebilir.
• Genel görüşme açılıp/açılmamasına Genel Kurul karar verir.
• Genel görüşme sonucunda; hükümetin siyasi veya cezai sorumluluğu ortaya çıkaracak bir oylama yapılması söz konusu değildir.
• Sorudan farkı; genel görüşmede tartışmalara önerge sahibi dışındaki milletvekilleri de katılabilmektedir. Bu da genel görüşmenin soruya göre daha etkili bir denetim sağlamasına katkıda bulunmaktadır.
MECLİS ARAŞTIRMASI
• Belli bir konuda bilgi edinilmek için yapılan incelemeden ibarettir.
• Meclis araştırmasının açılmasında, genel görüşme açılmasındaki hükümler uygulanır.
• Meclis araştırması açılmasını,
– Hükümet
– Siyasi parti grupları
– En az 20 milletvekili isteyebilir.
• Meclis araştırması, açılıp/açılmamasına Genel Kurul karar verir.
• Araştırmanın yürütülmesi görevi, genel hükümlere göre seçilecek bir özel komisyona verilir.
• Dışarıda da araştırma yapabilir.
• Devlet sırları ve ticari sırlar meclis araştırması kapsamı dışındadır.
• Meclis araştırması sonucunda hükümetin siyasi ve cezai sorumluluğunu ortaya çıkaran bir oylama yapılmaz.
• Meclis araştırması sonucunda, Bakanlar Kurulu ya da bir bakanın sorumlu tutulabileceği bir takım bilgilere ulaşılması halinde, Meclisin bu bilgilere dayanarak hükümet veya bakan hakkında gensoru veya meclis soruşturması devreye sokması mümkündür.
GENSORU
• Gensoru, Bakanlar Kurulu, Başbakan veya bakanların hükümetin genel siyasetinin yürütülmesinden ya da bakanların faaliyetlerinden kaynaklanan siyasi sorumluluklarını ortaya çıkararak görevlerinden düşmelerini sağlamaya yönelik bir denetim aracıdır.
• Siyasi sorumluluklarının yaptırımı “görevden düşmek”tir. Bu da gensoru aracılığıyla gerçekleşmektedir.
Gensoru önergesi,
– Bir siyasi parti grubu adına
– En az 20 milletvekilinin imzasıyla verilir.
• Gensoru önergesi, verilişinden sonraki 3 gün içinde bastırılarak üyelere dağıtılır. Dağıtılmasından itibaren 10 gün içinde; gündeme alınıp / alınmayacağı görüşülür.
Bu görüşmede; ancak önerge sahiplerinden biri, siyasi parti grupları adına birer milletvekili, Bakanlar Kurulu adına Başbakan veya bir bakan konuşabilir.
• “Gündeme alma kararıyla” birlikte, gensoru- 0 nun görüşülme günü de belli edilir.
• Gensorunun görüşülmesi, gündeme alma kararının verildiği tarihten başlayarak, 2 gün geçmedikçe YAPILAMAZ, 7 gün sonraya BIRAKILAMAZ.
• Gensoru görüşmeleri sırasında, üyelerin veya grupların verecekleri gerekçeli güvensizlik önergeleri veya Bakanlar Kurulu’nu güven isteği, 1 tam gün geçtikten sonra oylanır.
• Bakanlar Kurulu’nun veya bir bakanın düşürülebilmesi, üye tamsayısının salt çoğunluğuyla (En az 276) olur.
• Oylamada yalnız güvensizlik oyları sayılır.
MECLİS SORUŞTURMASI
• Görevde bulunan veya görevinden ayrılmış bulunan Başbakan veya bakanların görevleriyle ilgili cezai sorumluluklarının araştırılmasını sağlayan bir denetim aracıdır. Başbakan veya bakanlar hakkında, TBMM üye tamsayısının en az onda birinin vereceği önerge ile soruşturma açılması istenebilir.
• Meclis, bu istemi en geç 1 ay içinde görüşür ve gizli oyla karara bağlar.
• Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, her parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak 15 kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılır.
• Komisyonun çalışmaları gizlidir. Komisyona kendi üyeleri dışındaki milletvekilleri katılamazlar.
• Komisyon kuramsal ve özel kuruluşlardan konu ile ilgili bilgi ve belge isteyebilir. Bakanlar Kurulu üyelerini, diğer ilgilileri, tanık ve bilirkişileri dinleyebilir. Adli mercilerden yardım isteyebilir.
• Komisyon soruşturması sonucunu belirten raporu 2 ay içinde Meclise sunar. Soruşturmanın bu sürede bitirilememesi halinde, komisyona 2 aylık yeni ve kesin bir süre verilir. Bu süre içinde raporu TBMM Başbakanlığıma teslimi zorunludur.
• Rapor başkanlığa verildiği tarihten itibaren 10 gün içinde dağıtılır.
• Dağıtımından itibaren 10 gün içinde görüşülür. Bu görüşmede; komisyona, hakkında soruşturma açılması istenen Başbakan veya bakana söz verilir. Son söz, hakkında soruşturma açılması istenen Başbakan veya bakana aittir ve süresi sınırlandırılamaz.
• Görüşmeler tamamlandıktan sonra, komisyon raporu Genel Kurul’ca karara bağlanır, ilgili kişinin Yüce Divan’a şevkine karar verilebilir. Yüce Divan’a sevk kararı ancak üye tamsayısının salt çoğunluğunun gizli oyuyla olunur. (Not: 2001 Anayasa değişikliği)
• Yüce Divan’a sevk edildiği takdirde kurulan raporu 7 gün içerisinde Anayasa Mahkemesine gönderilir.
• Siyasi parti gruplarında meclis soruşturması ile ilgili görüşme yapılamaz, karar alınamaz.
UYARI
Yüce divana sevk edilen bakan veya Başbakan’ın milletvekilliği düşmez, bakanlığı düşer. Milletvekilliğinin düşmesi Yüce Divan’da milletvekili olmayı engelleyici bir hüküm giydiği takdirde gerçekleşir.
